Hacze İştirak borçlunun birden fazla alacaklısı olduğu durumda malvarlığının tüm borçlarını karşılayamayacak olması halinde alacaklıların başvuracağı hukuki bir yoldur. Borçlusuna ait bir malı daha önce haczettiren bir alacaklının bu haczine, aynı borçlunun diğer alacaklılarının hangi koşullarla hacze iştirak edebilecekleri İcra ve İflâs Kanunu’nun 100 ve 101 ve 268. maddeleri ile 6183 s. Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkındaki Kanunun 21 ve 69. maddelerinde düzenlenmiştir.
Alacağı ilk haczi koyduran alacaklıdan daha önce doğmuş olan alacaklının bu durumu kanun çerçevesinde ispat ederek hacze katılabilir. Hacze katılım düzenlemesi takip başlatmakta gecikmiş olan alacaklının hak kaybı yaşamamasını koruyan bir kanun düzenlemesidir.
Uygulamada sık sık karşılaşılan bir durum olan hacze katılım iki şekildedir:
– Hacze İmtiyazlı İştirak
-Hacze Adi İştirak
Hacze İmtiyazlı İştirak
Hacze İmtiyazlı İştirak usulüne başvurmak için daha önce yapılmış ve kesinleşmiş bir takibe gerek duyulmamaktadır. Borçlu ile yakınlık derecelerini dikkate alan kanun maddesi bu şekilde borçlunun yakınlarını korumaktadır. İİK md.101/1 de hacze imtiyazlı iştirak edebilecek kişiler kanunda sınırlı bir şekilde sayılmıştır. İİK Madde 101/1 “ Borçlunun eşi ve çocukları ve vasi veya kayyımı olduğu şahıslar evlenme, velayet veya vesayetten mütevellit alacaklar için önce icrası lazım gelen takip merasimine lüzum olmaksızın ilk haciz üzerine satılan malın tutarı vezneye girinceye kadar aynı derecede hacze iştirak edebilirler. Şu kadar ki bu hak ancak haciz, vesayetin veya velayetin veya evliliğin devamı esnasında veya zevalini takip eden sene içinde yapıldığı takdirde istimal olunabilir. Bir dava veya takibin devam ettiği müddet hesaba katılmaz. Borçlunun reşit çocukları Kanunu Medeninin 321 inci maddesine müstenit alacaklarından dolayı önce icrası lazım gelen takip merasimine hacet kalmaksızın her zaman aynı derecede hacze iştirak edebilirler. Sulh mahkemesi dahi küçükler, vesayet altında bulunanlar veya kendilerine kayyım tayin edilmiş olanlar namına aynı suretle hacze iştirak edebilirler.” Kanun maddesinden hareketle hacze imtiyazlı olarak katılabilecekler şu şekildedir;
-Borçlu Eşi
-Borçlunun Çocukları
-Borçlunun Vasi veya Kayyımı olduğu kişiler
-Ölünceye Kadar Bakma Alacaklısı
-Nafaka Verilmesine İlişkin İlama Dayanan Nafaka Alacaklısı
İmtiyazlı alacaklı, iştirak talebini ilk haczin konulduğu icra dairesine yapmalıdır. Satılan malın bedeli icra veznesine girinceye kadar hacze iştirak talep etmesi gerekmektedir. İlk haczi koyduran alacaklı ve borçlunun itiraz hakkı vardır. İtirazın süresi 7 gündür. İtiraz edildiği taktirde imtiyazlı iştirak talebi geçici olarak kabul edilir. Talep kabul edildikten sonra imtiyazlı alacaklının 7 gün içersinde dava açması gerekmektedir. Bu süre içerisinde dava açılmadığı taktirde hacze iştirak hakkı düşer ve geçici haciz ortadan kalkar. (istisna: Nafaka Alacakları)
İmtiyazlı iştirak de alacağın türü önem arz etmektedir. Hacze iştirakte ilk konulan haczin özel bir alacağa dayanması gerekmektedir. İlk konulan haciz eğer kamu alacağı ise hacze iştirak edilmesi mümkün olmayacaktır.
Hacze Adi İştirak
Hacze adi iştirak takipli katılma (iştirak) olarak da nitelendirilmektedir. Hacze adi iştirak borçlu hakkında takip yapmış ve bu takibinin kesinleşmiş olması durumunda ilk hacze katılması durumudur. Hacze adi iştirakin kanun gereği bazı koşulları bulunmaktadır;
1- Hacze katılmak isteyen alacaklı, borçlusuna karşı icra takibinde bulunmuş ve bu icra takibinin kesinleşmesi sonucu, kendisine haciz isteme yetkisinin gelmiş olması gerekir.
2- Hacze katılmak isteyen alacaklının alacağı ilk haczi koydurmuş olan alacaklıdan önce doğmuş olmalıdır. Bunun için de; hacze iştirak isteyen alacaklının alacağı;
* İlk haciz ilâmsız bir takibe dayanıyorsa; takip talebinden önce;
* İlk haciz ilâmlı bir takibe dayanıyorsa; bu ilâmın verildiği davanın açıldığı tarihten önce; doğmuş olmalıdır.
3- Hacze katılmak isteyen alacaklının alacağı kanunda(İİK md.100) sınırlı şekilde sayılan belgelere dayanması gerekmektedir. Bu belgeler şunlardır:
-İlk haciz ilâmsız takibe dayanıyorsa, takip talebinden önce, ilâma dayanıyor ise, dâva açılmasından önce yapılan takip üzerine alınmış aciz belgesi,
-İlk haciz sahibinin takip talebi veya davasından önce açılmış bir dava üzerine alınmış ilâm,
-İlk haciz sahibinin takip talebinden veya dava açılmasından önceki tarihli resmi veya tarih ve imzası tasdikli bir senet,
-İlk haciz sahibinin takip talebinden veya dava açılmasından önceki tarihli resmî dairelerin veya yetkili makamların yetkileri dahilinde usulüne göre verdikleri bir makbuz veya belge.
4-Haczedilen malın bedeli vezneye girinceye kadar hacze katılmak isteyen alacaklının, hacze katılma isteğinde bulunması gerekmektedir.
! Bu koşulları sağlayan alacaklılar konulmuş olan ilk hacze aynı derecede katılırlar. Bu koşulları sağlamayan alacaklılar hacizde ikici derecede yer alacaklardır. Haczedilen malın değeri tüm alacaklıların alacağını karşılamaya yetmezse eğer alacaklıların istemi üzerine icra memuru tamamlayıcı haciz yapacaktır. Asıl hacizden bağımsız olarak tamamlayıcı hacze katılmak mümkün değildir.
! İmtiyazlı iştirakte olduğu gibi adi iştirakte de hacze katılma talebi ilk haczin konulduğu icra dairesine yapılmalıdır. Bu noktada önemli olan husus uygulanan ilk haczin ‘kesin haciz’ olması gerektiğidir. İlk uygulanan haciz ihtiyati haciz ise, bu icra dairesi, sıra cetveli düzenleyemeyecektir.
! İcra memuru hacze katılma talebinin ardından hacze iştirak koşullarının sağlanıp sağlanmadığını inceleyerek olumlu ya da olumsuz bir karar verecektir. İcra memurunun olumsuz kararına karşılık hacze iştirak talebinde bulunan alacaklı şikâyet yoluna başvurabilir. İcra memurunun kararı olumlu olduğu takdirde diğer alacaklıların şikâyet yoluna gidip gidemeyeceği ise doktrinde tartışmalı bir konudur. Yargıtay ise herhangi bir ayrıma gerek görmeksizin her iki durumda da şikâyet yoluna gidilebileceğini kabul etmiştir. İcra mahkemesinin şikâyet incelemesi sonucu vereceği karara karşı temyiz yolu açıktır.
! Hacze katılma talebinin kabulü halinde hacze katılanlar derece oluşturacaktır. Öncelik birinci derecedir. Birinci derece alacaklılara satılan malın parası ödendiğinde eğer geriye para kalırsa ikici derecedeki alacaklılar arasında paylaştırılacaktır. Bu şekilde paylaştırılacak para bitinceye kadar 3. Derece, 4. Derece… şeklinde devam edecektir.
! Hacizli malın değeri tüm alacaklıların alacağını karşılamaya yetmez ise icra memuru ilave haciz yapacaktır. Tüm alacak kalemlerine ilk yöntem olan tamamlayıcı haciz de yetmez ise icra memuru kanundaki düzenlemeye göre sıra cetveli düzenleyecektir. Bunun sonucunda alacağını henüz daha alamamış olanlara ‘borç ödemeden aciz belgesi’ verilecektir.
!!! Maaş ve ücret hacizlerinde hacze iştirak kabul edilmemiştir. İlk alacaklının maaş ve ücret hacizleri üzerine başka bir alacaklının hacze katılması mümkün değildir.
!!! İhtiyati tedbir kararına dayanılarak, hacze katılma talebinde bulunulamaz. Çünkü tedbir kararları, sıra cetvelinde dikkate alınmaz.
** İİK. MD.100 özel alacaklar için uygulama alanı bulacaktır. Kamu alacakları hakkında İİK md.100 hükmü uygulanmaz. Kamu alacaklarının hacze katılması 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanunun 21/I. maddesi ile özel olarak düzenlenmiştir.
