İbraname, alacaklı tarafça borçlu tarafın kendisine olan borcundan/ediminden vazgeçerek karşı tarafı ifa/yerine getirme yükümlülüğünden/borcundan kurtardığı tek taraflı bir irade açıklaması veya sözleşmedir.
Türk Borçlar Kanunu (TBK) m. 132’de “borçluyu ibra eden alacaklı, borcun tamamından veya bir kısmından vazgeçmiş olur” hükmüyle ibra kurumu düzenlenmiştir.
İbranamenin Geçerlilik Şartları
Bir ibranamenin hukuken geçerli kabul edilebilmesi ve hüküm ifade edebilmesi için genel sözleşme şartlarının yanı sıra, özellikle iş hukukunda, kanunda öngörülen özel şartları da taşıması gerekir.
● Yazılı Şekil Şartı: TBK’da ibranamenin yazılı şekilde yapılması şartı aranmamakla birlikte, ispat kolaylığı açısından yazılı yapılması önemlidir. Ancak Türk Borçlar Kanunu’nun 420. maddesi uyarınca işçinin ücret, fazla mesai, ulusal bayram ve genel tatil ücreti gibi alacaklarından kaynaklanan ibra sözleşmelerinin geçerli olabilmesi için yazılı şekilde yapılması zorunludur.
● Zamanaşımı Süresinin Geçmiş Olması: En kritik geçerlilik şartlarından biri, iş ilişkisinin sona ermesinden sonra imzalanmasıdır. Türk Borçlar Kanunu m. 420’ye göre, “iş sözleşmesinin sona ermesinden itibaren en az 1 aylık bir süre geçmedikçe düzenlenen ibranameler geçersizdir.” Bu hükümle, işçinin baskı altında veya menfaat dengesizliği nedeniyle ibraname imzalamasının önüne geçilmesi amaçlanmıştır.
● Eksiksiz ve Net Beyan: İbraname metninde hangi alacak kalemlerinin ibra edildiği (örneğin, kıdem tazminatı, ihbar tazminatı vb.) açık ve net bir şekilde belirtilmelidir. “Tüm hak ve alacaklarımdan ibra ettim” gibi genel ibareler, belirli alacak kalemleri açısından Yargıtay tarafından geçersiz kabul edilebilir.
● Gerçek Ödeme Koşulu: İbra edilen alacak kalemlerinin gerçekte ödenmiş olması gerekir. Yargıtay içtihatlarına göre, ibranamede yer alan bir alacağın ödendiğine dair banka dekontu veya benzeri bir belge sunulmadığı sürece ibranamenin o kısım için geçerli olmadığı kabul edilmektedir. İbranamede gösterilen tutarın banka kanalıyla ödenmiş olması ispat açısından elzemdir.,
İbranamenin İptali Nasıl Mümkün Olur?
Usulüne uygun düzenlenmiş bir İbraname, hukuken geçerli bir belge olarak tarafları bağlar. Ancak, ibranamenin yukarıda belirtilen geçerlilik şartlarını taşımaması veya iradeyi sakatlayan bir sebeple imzalanmış olması durumunda iptali mümkündür.
● Hata, Hile ve İkrah (Korkutma): Türk Borçlar Kanunu’nun 30, 36 ve 37. maddelerinde düzenlenen hata, hile ve ikrah halleri, ibranamenin iptali için birer geçerli sebeptir. Örneğin, işveren tarafından işçiye tehditle veya yanlış bilgi verilerek İbraname imzalatılması halinde, işçi bu sebeplerle ibranameyi iptal ettirebilir.
● İş Kanunu’ndan Kaynaklanan Geçersizlik: Özellikle işçi aleyhine düzenlenen ibranamelerde, 1 aylık bekleme süresinin ihlali, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmamış olması veya alacak kalemlerinin eksik gösterilmesi gibi durumlar, Yargıtay tarafından “salt geçersizlik” sebebi olarak kabul edilmektedir. Bu durumda, İbraname baştan itibaren geçersiz sayılır ve iptali için dava açmaya gerek kalmaksızın, o alacak kalemleri talep edilebilir.
● Muvazaa : İbranamenin, aslında gerçek bir alacak ve borç ilişkisi sona erdirmeyen, sadece üçüncü kişileri yanıltmak amacıyla düzenlendiği durumlarda muvazaa nedeniyle hükümsüz olduğu iddia edilebilir.
Sonuç olarak; ibranameler, hukuki ilişkileri sona erdirme ve gelecekteki olası uyuşmazlıkları önleme potansiyeline sahip belgelerdir. Ancak, özellikle işçi-işveren ilişkisinde, zayıf konumdaki işçiyi koruma saikiyle kanun ve yargı içtihatları, ibranamelerin geçerliliğini ciddi şartlara bağlamıştır. Bu nedenle, bir İbraname imzalamadan önce veya ibranamenin iptali gündeme geldiğinde, hukuki destek alınması büyük önem taşımaktadır. Geçersiz bir ibranamenin varlığı, işçinin alacaklarının talep edilmesine engel teşkil etmez.
Kaynakça
ÇİL, Şahin. İbra Sözleşmesi. İstanbul: On İki Levha Yayıncılık, 2018.
ÖZKARACA, Emre. İş Hukukunda İbra Sözleşmesi. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2017.
