Vekaletsiz iş görme hükümleri TBK’nın 526-531. Maddeleri arasında yer almaktadır. Vekaletsiz iş görme, ’’bir kimsenin hukuken yetkili veya yükümlü olmaksızın bir başkası veya kendi yararına bir başkasının işini görmesinden doğan hukuki ilişki’’ olarak tanımlanabilir.
Vekaletsiz iş görme nedeniyle taraflar arasında kurulan ilişki sözleşme ilişkisi değildir. Bununla birlikte, vekaletsiz iş görme de bir borç kaynağı olup, burada iş görenle iş sahibi arasında kanuni bir borç ilişkisi kurulmaktadır.
Vekaletsiz iş görme gerçek vekaletsiz iş görme ve gerçek olmayan vekaletsiz iş görme olarak ikiye ayrılmaktadır.
Gerçek olmayan vekâletsiz iş görme, TBK’ nın 530. maddesinde düzenlenmiş olup bu maddeye göre; bir kişinin, yetkisiz olarak ve kendi ya da üçüncü kişi menfaatine veya iş sahibinin yasaklamasına aykırı olarak bir iş görmesi suretiyle başkasının hukuk alanına müdahale etmesi halinde, elde etmiş olduğu menfaati, iş sahibine devretmesi gerekir.
Dolayısıyla gerçek olmayan vekâletsiz iş görmenin iki türü vardır. İlk türünde iş gören, işi kendi ya da başka biri menfaatine görürken; ikinci türde, iş gören iş sahibi hesabına ancak onun yasaklamasına karşı gelerek görmektedir.
Görüleceği üzere gerçek olmayan vekâletsiz iş görmede, iş görende başkasının işini görme iradesi bulunmamaktadır.
TBK’nın 526. maddesine göre, bir kimsenin vekâleti olmaksızın iş sahibinin menfaatine ve varsayılan iradesine uygun olarak veya onun hukuka ve ahlaka aykırı yasaklaması olmadan gördüğü iş, gerçek vekâletsiz iş görmedir. Gerçek vekâletsiz iş görmede iş görenin asıl amacı, iş sahibine yardım etmektir; bu niyetle bir başkasının hukuk alanına müdahale eder.
Vekaletsiz iş görmeden bahsedebilmek için;
- -İş görme edimi
- -Vekalet ilişkisinin bulunmaması
- -İşin başkasına ait olması
- -İş görme iradesinin bulunması gerekmektedir.
Daha iyi anlaşılabilmesi için vekaletsiz iş görmeye birkaç örnek vermek istersek;
- Bilgisayarı tamir için götürdüğünüz bilgisayarcının bilgisayarı tamir etmesinin yanında üst sürüm özellikler eklemesi
- Kişinin kendi montu sanarak arkadaşınınkini kuru temizlemeye vermesi(gerçek olmayan vekaletsiz iş görme)
- Kiracının eve şömine yaptırması
- Kişinin kendi bahçesiyle beraber komşusununkindeki çimleri de biçmesi vb.
- “sözleşme süresi sonunda tahliye halinde kiracının taşınmazda yapacağı tadilat masraflarının istenemeyeceği ve yapılanların kiralayana bırakılacağını hükme bağlamış olup faydalı ve zaruri masrafların kiralayana bırakılacağına dair bir hüküm bulunmamaktadır. Bu durumda davacı kiracının kendi ihtiyacı için dahi olsa kiralanana yapmış olduğu giderlerden mütemmin cüz haline gelmiş olan faydalı ve zorunlu imalatlar nedeniyle kiralanana yapılan masrafların yapıldığı tarih itibariyle değerini vekaletsiz iş görme hükümleri gereği isteyebilir.”( Yargıtay Kararı – 13. HD., E. 2007/7780 K. 2007/11325 T. 02.10.2007)
- “Zira bir başkasının borcunu ödemek, caiz olan vekaletsiz iş görme sayılır ve vekaletsiz iş gören (davacı) ödediği borcu borçludan (davalıdan) isteyebilir.”( Yargıtay Kararı – 3. HD., E. 2008/19756 K. 2008/22168 T. 25.12.2008)
İşgörenin Hak ve Borçları
TBK 526’ya göre; Vekâleti olmaksızın başkasının hesabına iş gören, o işi sahibinin menfaatine ve varsayılan iradesine uygun olarak görmekle yükümlüdür.
Vekalet olmadan başkasının hesabına iş görmüş olan kişi, işini gördüğü kişinin menfaatine ve varsayılan iradesine uygun hareket etmelidir. Bu noktada vekaletsiz işgören her türlü ihmalinden sorumludur. Ancak iş gören bu işi, işsahibinin karşılaştığı zararı veya zarar tehlikesini gidermek üzere yapmışsa, sorumluluğu daha hafif olarak değerlendirilir.
İş sahibi bir işin yapılmasını açık veya örtülü olarak yasaklamış olabilir. Bu yasaklama hukuka ve ahlaka aykırı değilse iş gören beklenmedik halden de sorumlu tutulur.
Ancak eğer iş gören o işi yapmamış olsaydı da zararın bu beklenmedik hal sebebiyle yine meydana geleceğini ispatlarsa sorumluluktan kurtulur. Bu düzenleme genel hükümlerdeki beklenmedik halden sorumluluk hükümlerine paralel şekildedir.
İş görenin sözleşme ehliyeti olmaması durumunda ise; yaptığı işlemden ancak zenginleştiği ölçüde veya iyiniyetli olmaksızın elinden çıkardığı zenginleşme miktarıyla sorumludur.
İşsahibinin Hak ve Borçları
- Eğer iş işsahibinin menfaatine yapılmışsa;
Bu durumda iş sahibi işgörenin, durumun gereğine göre zorunlu ve yararlı bulunan bütün masrafları faiziyle ödemek ve gördüğü iş dolayısıyla üstlendiği edimleri ifa etmek ve hâkimin takdir edeceği zararı gidermekle yükümlüdür.
İş görenin ve işsahibinin işten umduğu sonuç gerçekleşmemiş olsa bile, işi yaparken gereken özeni göstermiş olan işgören yukarıda sayılan masrafları ve diğer yararları isteyebilir.
İşgören, yapmış olduğu giderleri alamaz ise sebepsiz zenginleşme hükümlerine göre ayırıp alma hakkına sahiptir.
- Eğer iş işgörenin menfaatine yapılmışsa;
Bu durumda iş sahibi kendi menfaatine yapılmamış olsa bile, işgörmeden doğan faydaları edinme hakkına sahiptir; ancak zenginleştiği ölçüde, işgörenin masraflarını ödemek ve giriştiği borçlardan onu kurtarmakla yükümlüdür.
İşsahibinin yapılan işi uygun bulması halinde
İşsahibinin yapılan işi uygun bulması halinde ise artık vekalet hükümleri uygulanır ve vekaletsiz iş görme hükümleri gözardı edilir.
