Senede Karşı Senetle İspat Zorunluluğu
HMK MADDE 201
Senede bağlı her çeşit iddiaya karşı ileri sürülen ve senedin hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak nitelikte bulunan hukuki işlemler 6.640,00 Türk Lirasından az bir miktara ait olsa bile tanıkla ispat olunamaz.
Kanuna göre senede bağlı her çeşit iddiaya karşı ileri sürülen ve senedin hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak nitelikte bulunan işlemler 6.640,00 Türk Lirasından (Bu miktar her sene değişime uğramaktadır. 2022 için öngörülen miktar 6.640,00 TL’dir.) az bir miktara ait olsa bile tanıkla ispat olunamaz.
Örnek vermek gerekirse, davacı ile davalı arasında 1.000 TL’lik bir alacak davası söz konusu varsa, kanunda öngörülen sınırı aşmadığı için davacı alacağın varlığını senetle ispat etmek zorunda değildir. Ancak davacı alacağın varlığını senetle ispatlarsa, davalı da bu borcu ödediğini ancak senetle ispatlayabilecektir. Davalı burada borcu ödediğini 6.640,00 TL’nin altında olsa bile tanıkla ispat edemeyecektir.
Bir senede karşı ileri sürülen ve onu hükümden düşüren hukuki işlemlerin değeri ne olursa olsun ancak senetle ispatı mümkündür.
Bir hukuki işlem senede bağlanmışsa, kimler arasında yapıldığı önem arz etmeksizin ispatı ancak senetle mümkündür.
Senetle ispat zorunluluğuna tabi olmayan kişiler arasında da senet yapılsa, artık senede karşı senetle ispat zorunluluğu doğacaktır.
Örnek vermek gerekirse, baba ile damadı arasında yapılan hukuki işlemlerde senetle ispat zorunluluğu yoktur. Tanıkla da ispatı sağlanabilir. Ancak oradaki ilişki bir şekilde senede bağlanmışsa aksi iddianın senetle ispat zorunluluğu doğacaktır.
Senede karşı senetle ispat zorunluluğu hem taraflar hem de onların halefleri için geçerli bir düzenlemedir.
YARGITAY 3. HUKUK DAİRESİ E. 2015/4248 K. 2015/5488 T. 2.4.2015
“…Usul hukukumuzda, senede karşı senetle ispat zorunluluğu ilkesi kabul edilmiştir. Senede bağlı olan her çeşit iddiaya karşı defi olarak ileri sürülen ve senedin hüküm ve kuvvetini ortadan kaldıracak veya azaltacak nitelikte bulunan hukuki işlemler HMK’nın 201.maddesinde belirtilen miktardan az olsa bile tanıkla ispat olunamaz, ancak senet (kesin delil) ile ispat edilebilir…”
Hemen belirtmek gerekir ki, senede karşı senetle ispat zorunluluğuna ilişkin kuralın istisnaları bulunmakta olup; hata, hile ve ikrah iddiaları bu istisnalar arasında yer almaktadır. (HMK. 203)…”
***Beyaza imzalı kağıdın hile ile alındığı her türlü delille ispat edilebilir. Ancak söz konusu beyaza yazılı kağıt rıza ile verilmişse ancak kesin delille (senetle) ispat edilebilir. Bu doğrultuda senedin hatır için verildiği ve hatır senedinin içeriği de ispat edilmelidir.
***Resmi sicildeki kayıtlar hukuki bir fiile ilişkinse, (örneğin nüfus kayıtlarındaki doğumun aksi) her türlü delille ispat edilebilir. Bu durumda senede karşı senetle ispat zorunluluğu söz konusu değildir.
SENEDE KARŞI SENETLE İSPAT ZORUNLULUĞUNUN İSTİSNALARI
- Delil başlangıcı.
HMK MADDE 202
(1) Senetle ispat zorunluluğu bulunan hâllerde delil başlangıcı bulunursa tanık dinlenebilir.
(2) Delil başlangıcı, iddia konusu hukuki işlemin tamamen ispatına yeterli olmamakla birlikte, söz konusu hukuki işlemi muhtemel gösteren ve kendisine karşı ileri sürülen kimse veya temsilcisi tarafından verilmiş veya gönderilmiş belgedir.
Delil başlangıcı, iddia konusu hukuki işlemin tamamen ispatına yeterli olmamakla birlikte, o hukuki işlemi muhtemel gösteren ve kendisine karşı ileri sürülen kimse tarafından verilmiş veya gönderilmiş belgedir.
Taraflar arasında gerçekleştirilen bir hukuki işlem senede bağlanmışsa, senede karşı senetle ispat zorunluluğuna tabidir. Ancak burada delil başlangıcı varsa tanık dinlenebilecektir.
Delil başlangıcının yazılı şekilde olma zorunluluğu yoktur. Ancak belge olmalıdır.
HMK MADDE 199’a göre Belge;
Uyuşmazlık konusu vakıaları ispata elverişli yazılı veya basılı metin, senet, çizim, plan, kroki, fotoğraf, film, görüntü veya ses kaydı gibi veriler ile elektronik ortamdaki veriler ve bunlara benzer bilgi taşıyıcıları bu Kanuna göre belgedir.
Bu belge, aleyhine kullanılacak tarafça verilmiş veya gönderilmiş olmalıdır. Hukuki işlemin varlığını tam anlamıyla ispatlamasa bile onun varlığında delalet etmelidir.
Delil başlangıcına örnekler:
-Zamanaşımına uğramış kambiyo senetleri
-İmzasız el ile yazılmış mektup
-Makine veya bilgisayar ile yazılıp da imzalanmamış belgelerdeki paraflar, çıkıntılar, ses kaydı, cep telefonu mesajları, e-mail vs.
- Delil sözleşmesi.
Tarafların bir vakanın ispatı hakkında kanunda öngörülen şekilde delil sözleşmesi yapması halinde yine senede karşı senetle ispat zorunluluğu yoktur.
- Yangın, deniz kazası, deprem gibi senet alınmasında imkânsızlık veya olağanüstü güçlük bulunan hâllerde yapılan işlemler.
Bu işlemlerde de senet alınması maddi olarak imkansızdır. Senetle ispat zorunluluğu söz konusu değildir.
- Hukuki işlemlerde irade bozukluğu ile aşırı yararlanma iddiaları.
Bu durumlarda da senede karşı senetle ispat zorunluluğu söz konusu değildir.
Hukuki işlemlerin hata, hile, tehdit sebebiyle geçersizliği ve yine sözleşmelerde aşırı yararlanma iddialarının ispatı takdiri delillerle sağlanabilecektir.
- Hukuki işlemlere ve senetlere karşı üçüncü kişilerin muvazaa iddiaları.
Bu hususta şöyle bir ayrım yapılması gerekmektedir. İşlemin tarafları muvazaa iddialarını ancak kesin delillerle ispatlayabilirlerken üçüncü kişiler muvazaayı her türlü delille ispat edebilirler.
- Bir senedin sahibi elinde beklenmeyen bir olay veya zorlayıcı bir nedenle yahut usulüne göre teslim edilen bir memur elinde veya noterlikte herhangi bir şekilde kaybolduğu kanısını kuvvetlendirecek delil veya emarelerin bulunması hâli.
***Burada şu noktaya dikkat çekmekte fayda vardır. Senetle ispat zorunluluğunun istisnaları arasında yer alan “Yakın hısımlar arasındaki hukuki işlemler” ve “İşin niteliğine ve tarafların durumlarına göre, senede bağlanmaması teamül olarak yerleşmiş bulunan hukuki işlemler.” istisnaları, senede karşı senetle ispat zorunluluğunun istisnalarından değildir.
Bu doğrultuda şu sonuca varılacaktır ki, “Yakın hısımlar arasındaki hukuki işlemler” ve “İşin niteliğine ve tarafların durumlarına göre, senede bağlanmaması teamül olarak yerleşmiş bulunan hukuki işlemler.” istisnaları söz konusuysa, senetle ispat zorunluluğu söz konusu olmayacak ve tanıkla hukuki işlemin ispatı sağlanabilecektir. Ancak bunlar, senede karşı senetle ispat kuralının istisnaları olmadığından dolayı yakın hısımlar arasında veya senede bağlanmaması teamül olarak yerleşmiş bir durumda senet yapılmışsa, bu senede karşı ispat ancak yine senetle (kesin delille) sağlanacaktır.
