Mecburi Dava Arkadaşlığı
HMK MADDE 59
Maddi hukuka göre, bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hâllerde, mecburi dava arkadaşlığı vardır.
HMK MADDE 60
Mecburi dava arkadaşları, ancak birlikte dava açabilir veya aleyhlerine de birlikte dava açılabilir. Bu tür dava arkadaşlığında, dava arkadaşları birlikte hareket etmek zorundadır. Ancak, duruşmaya gelmiş olan dava arkadaşlarının yapmış oldukları usul işlemleri, usulüne uygun olarak davet edildiği hâlde duruşmaya gelmemiş olan dava arkadaşları bakımından da hüküm ifade eder.
Maddi hukuka göre bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hallerde, mecburi dava arkadaşlığı vardır.
MADDİ MECBURİ DAVA ARKADAŞLIĞI
Maddi hukuktan kaynaklı olarak birden fazla kişinin dava açması veya birden fazla kişiye karşı dava açılmasının zorunlu olduğu hallerdeki dava arkadaşlığıdır.
Mecburi dava arkadaşları, ancak birlikte dava açabilir veya aleyhlerine birlikte dava açılabilir.
YARGITAY 10. HUKUK DAİRESİ E. 2021/5442 K. 2021/14191 T. 15.11.2021
“…HMK 59 ve 60. maddelerde hangi hallerde mecburi dava arkadaşlığının söz konusu olacağı belirtilmektedir. Bu durumda maddi hukuka göre bir hakkın birden fazla kişi tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi halinde mecburi dava arkadaşlığının söz konusu olduğu, mecburi dava arkadaşlığında ancak birlikte dava açılabileceği veya aleyhlerine de birlikte dava açılabileceği görülmektedir…”
Bu tür dava arkadaşlığında, dava arkadaşları birlikte hareket etmek zorundadır. Ancak duruşmaya gelmiş olan dava arkadaşlarının yapmış oldukları usul işlemleri, usulüne uygun olarak davet edildiği halde duruşmaya gelmemiş olan dava arkadaşları bakımından da hüküm ifade eder.
***Maddi mecburi dava arkadaşları, ibra, sulh, feragat, kabul gibi maddi hukuk işlemlerinde birlikte hareket etmek zorundadır.
YARGITAY 10. HUKUK DAİRESİ E. 2021/534 K. 2021/12588 T. 20.10.2021
Dava arkadaşlığının hangi hallerde zorunlu ( mecburi ) olduğu, maddi hukuka göre belirlenir. Maddi hukuka göre, bir hakkın birden fazla kimse tarafından birlikte kullanılması veya birden fazla kimseye karşı birlikte ileri sürülmesi ve tamamı hakkında tek hüküm verilmesi gereken hallerde mecburi dava arkadaşlığı olacaktır.
Davacılar arasında ( aktif ) mecburi dava arkadaşlığı bulunması halinde, bütün davacılar davayı birlikte açmak zorundadırlar. Dava mecburi dava arkadaşları tarafından biri veya bazıları tarafından açılmış ise, dava sıfat yokluğundan dolayı hemen reddedilmez. Mahkeme, diğer mecburi dava arkadaşlarının davaya katılmasını vefa muvafakat etmelerini sağlaması için davacıya veya davacılara süre verir. Diğer dava arkadaşları davaya katılır veya muvafakat ederse davaya devam edilir. Davayı açan davacı kendisine verilen süre içinde diğer mecburi dava arkadaşlarının katılmasını veya muvafakat etmelerini sağlayamaz ise, dava sıfat yokluğundan reddedilir.
Davalılar arasında ( pasif ) mecburi dava arkadaşlığı var ise, davacı bütün davalılara karşı birlikte dava açmak zorundadır. Dava, bütün dava arkadaşlarına karşı değilde, bunlardan birine veya birkaçına karşı açılmış ise, bu halde davalı durumundaki kişinin yada kişilerin, bu davada yalnız başına taraf sıfatı ( pasif husumet ehliyeti ) yoktur; davalı sıfatı mecburi dava arkadaşlarının tümüne aittir. Ancak bu halde dava sıfat yokluğundan reddedilmez. Mahkemenin, davayı diğer mecburi dava arkadaşlarına da teşmil etmesi için davacıya süre vermesi, davacı bu süre içinde davayı diğer mecburi dava arkadaşlarına teşmil ederse davaya devam etmesi gerekir. Davacı kendisine verilen kesin süre içinde davasını diğer mecburi dava arkadaşlarına da teşmil etmez ise o zaman dava sıfat yokluğundan reddedilir.
Maddi mecburi dava arkadaşlığında:
-Tek bir dava vardır.
-Birlikte dava açmak veya dava arkadaşlarına karşı birlikte dava açılması zorunludur.
-Tek bir hüküm, dava arkadaşlarının hepsi hakkında verilir.
-Verilen hükmü, mecburi dava arkadaşları ancak birlikte kanun yoluna götürebilir.
-Dava konusu olan hak veya borç üzerinde taraflar birlikte hareket edip tüm işlemlerini birlikte yaparlar. (Bunun istisnası, duruşmaya gelmiş olan dava arkadaşlarının yapmış oldukları usul işlemleri, usulüne uygun olarak davet edildiği halde duruşmaya gelmemiş olan dava arkadaşları bakımından da hüküm ifade eder.)
*Mecburi dava arkadaşlığında, taraf teşkilinde eğer bir eksiklik varsa, mahkeme diğer dava arkadaşlarının davaya dahil edilmesini sağlamak üzere ek süre verir. Kısacası mahkeme, taraf teşkilini sağlamak zorundadır. Mahkemenin verdiği bu süre içerisinde tüm dava arkadaşlarının davada yer almaları sağlanamazsa dava reddedilir.
Maddi Mecburi Dava Arkadaşlığına Örnekler:
- Elbirliği (İştirak) halinde mülkiyet.
YARGITAY HUKUK GENEL KURULU E. 2017/11-3008 K. 2021/1264 T. 19.10.2021
“…Miras yoluyla intikali mümkün hakların konusunu oluşturduğu bir davada davacının ölümü hâlinde HMK’nın 55. maddesi gereğince mahkemece, davacının mirasçılarının tamamı tespit edilerek davadan haberdar edilmeleri gerekir. Davacının tek bir mirasçısının bulunması hâlinde bu mirasçı, birden fazla mirasçısının bulunması hâlinde de TMK’nın 640. maddesi uyarınca terekeye elbirliğiyle malik olmaları sonucu aralarında HMK’nın 59. maddesi gereği mecburi dava arkadaşlığı bulunan mirasçıların tamamı davadan haberdar edilerek murisleri tarafından açılan davaya devam etme iradesinde olup olmadıkları belirlenmelidir. Bu doğrultuda yapılacak tebligatlar sonrasında mirasçıların terekeyi kabul veya red etmemiş olmaları hâlinde TMK’nın 606. maddesinde belirlenen üç aylık mirasın reddine dair süre beklenerek mirasçıların tamamının davaya katılımı ile taraf teşkili sağlandıktan sonra yargılamaya devam edilir. Ayrıca gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde mahkemece, davayı takip için kayyım tayin edebilecektir. Ancak her hâlükarda davacının vefatından sonra yargılamaya devam edilebilmesi için mahkemece mirasçıların tamamının davaya katılımının sağlanması veya terekeye temsilci atanması yoluyla taraf teşkilinin sağlanarak yargılamaya devam edilip hüküm kurulması gerekir…”
- Adi şirket ve Miras ortaklığında para dışındaki taleplerde.
YARGITAY 9. HUKUK DAİRESİ E. 2016/34380 K. 2021/5392 T. 2.3.2021
“…Taraf ehliyeti, bir davada taraf olabilme yeteneğini ifade eder. Taraf ehliyeti, medeni ( maddi ) hukuktaki medeni haklardan yararlanma ehliyetinin usul hukukunda büründüğü şekil olarak anlaşılmalıdır Buna göre; medeni haklardan yararlanma ehliyeti bulunan her gerçek yada tüzel kişi davada taraf ehliyetine sahip kabul edilmelidir. Mülga 818 Sayılı Borçlar Kanunu’nun 520 ( 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 620) ve devamı maddelerinde düzenlenen adi ortaklığın taraf ehliyeti yoktur. Bu nedenle, adi ortaklığa ilişkin davalarda, adi ortaklığı oluşturan kişilerin taraf olarak hep birlikte hareket etmeleri gerekir. Adi ortaklık tarafından açılacak davaların iştirak halinde mülkiyet hükümleri gereği bütün ortaklar tarafından birlikte açılması gerekir. Adi ortaklığa karşı açılacak davalar yönünden ise; ikili bir ayrım yapmak gerekecektir. Davanın konusu paradan başka bir şey ise davanın bütün ortaklara karşı birlikte açılması ( mecburi dava arkadaşlığı ), davanın konusu para ise; ortaklar bu borçtan müteselsil sorumlu bulunduklarından ortaklardan biri, bazıları yada tümüne karşı ( ihtiyari dava arkadaşlığı ) dava açılabilecektir. Zira 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 163. maddesi uyarınca “Alacaklı, borcun tamamının veya bir kısmının ifasını, dilerse borçluların hepsinden, dilerse yalnız birinden isteyebilir. Borçluların sorumluluğu, borcun tamamı ödeninceye kadar devam eder…”
- Kira ilişkisinden doğan tahliye taleplerinde.
YARGITAY 3. HUKUK DAİRESİ E. 2017/3547 K. 2018/9513 T. 3.10.2018
“…Somut olayda; Dava konusu kira sözleşmesinde kiraya veren, davacılar … ile …’nin murisi …… Kural olarak tahliye davaları kiraya veren tarafından açılır. Kiralanan ne tür mülkiyete konu olursa olsun kiraya veren (sözleşmenin tarafı olduğundan) her zaman tek başına dava açma hakkına sahiptir. Kiraya verenin ölümü halinde dava açma hakkı kiraya verenin mirasçılarına geçeceğinden mecburi dava arkadaşlığı nedeniyle tahliye davasının tüm mirasçılar tarafından birlikte açılması, tahliye iradesini bildirir süre koruyucu ihtarın da yine tüm mirasçılar tarafından birlikte gönderilmesi gerekir. O halde; Dava kiraya veren …….mirasçıları olduğu anlaşılan … ve … tarafından açıldığından taraf ehliyeti tamamlanmış olmakla Mahkemece pay ve paydaş çoğunluğu sağlanarak açılmadığından bahisle davanın reddine dair verilen karar doğru değil ise de ; sözleşmenin 19.maddesinde kararlaştırılan bir aylık ihbar şartına uyulmaksızın davacılar tarafından 13.03.2013 tarihinde keşide edilip 21.03.2013 tarihinde davalıya tebliğ edilen ihtarnameye göre 26.12.2013 tarihinde açılan davanın süresinde olmadığı gözetilerek davanın bu gerekçe ile reddine karar verilmesi için hükmün bozularak yeniden yargılama yapılması gerekmediğinden, sonucu itibariyle doğru olan redde ilişkin hüküm yönünden gerekçenin düzeltilerek onanması HUMK 438/7. maddesi gereğidir…”
ŞEKLİ MECBURİ DAVA ARKADAŞLIĞI
Burada maddi hukuktan kaynaklanan bir zorunluluk söz konusu değildir. Ancak usulü sebeplerle birden fazla kişiye karşı dava açılması zorunludur. Burada maddi mecburi dava arkadaşlığından farklı olarak ilgililer hakkında aynı biçimde ve tek bir karar verilmesi zorunluluğu söz konusu değildir.
Şekli mecburi dava arkadaşlığı sadece davalılar arasında söz konusu olur.
Şekli mecburi dava arkadaşları, davada birlikte hareket etmek zorunda değildir ve ihtiyari dava arkadaşlığı için geçerli olan tüm hüküm ve sonuçlar burada da geçerlidir.
Şekli Mecburi Dava Arkadaşlığına Örnekler
- Tasarrufun iptali davasında borçlu ve üçüncü kişinin konumu. (Bu dava, borçlu ve üçüncü kişi birlikte davalı tarafta gösterilmek suretiyle açılır.)
- Soybağının reddi davasında davalı anne ve çocuğun konumu.
- Asli müdahale davasında ilk davanın taraflarının (Daha önce açılmış davanın konusu üzerinde üstün hak iddiası olan üçüncü kişinin davanın davacı ve davalısını birlikte davalı tarafta göstererek farklı bir dava açması.) konumu.
YARGITAY 14. HUKUK DAİRESİ E. 2020/4211 K. 2021/2499 T. 6.4.2021
“…HMK’nin 65. maddesinde düzenlenen asli müdahalede, bir yargılamanın konusu olan hak veya şey üzerinde kısmen ya da tamamen hak iddia eden üçüncü kişi, hüküm verilinceye kadar bu durumu ileri sürerek, yargılamanın taraflarına karşı aynı mahkemede dava açabilir.
Asli müdahale davası ile asıl yargılama birlikte yürütülür ve karara bağlanır.
Asli müdahale çekişmesiz yargıda da mümkündür. Çekişmesiz yargı işi asli müdahale ile çekişmeli hale geliyorsa, çekişmeli yargıya dönüşür ve bu şekilde görülüp karara bağlanır.
Asli müdahil mutlaka taraflar dışında bir üçüncü kişi olmalıdır. Kendisine ihbar edilen kimse de asli müdahale davası açabilir.
Gerçek anlamda bir dava olduğu için tüm dava şartları asli müdahale açısından da geçerlidir.
İlk davanın tarafları arasında şekli mecburi dava arkadaşlığı söz konusu olur.
İlk davanın görüldüğü mahkeme görevli ve yetkilidir. Başka yerde de açılabilir, ama o zaman asli müdahale davası olmaz. Hâkim her iki davayı birlikte görebilir, veya birini bekletici sorun yapabilir…”
- Taşınmazlar için olağanüstü zamanaşımına (20 yıl) dayanan tescil davasında davalı hazine ve ilgili kamu tüzel kişisinin konumu.
