Trampa sözleşmesi 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 282, 283 ve 284. maddeleri ile düzenlenmiştir. Mal değişim sözleşmesinin tanımına yer verilen TBK’nın 282. maddesi, ilga 818 sayılı Borçlar Kanunu’nda yer almayan yeni bir düzenlemedir. Her ne kadar tanımına mevzuatta yeni yer verilmiş olsa da trampa, paranın icadından daha eski tarihlerde uygulanan bir sözleşmedir. Öğretide trampanın kökenine ilişkin; “Mal değişimi; malların para olmaksızın gönüllü değişimi olarak ticaretin en eski ve en basit şekli olup, en eski insan faaliyetleri arasında yer alır. Trampanın kökeni, paranın icadından önceki insanlığın başlangıcına kadar uzanırken, gerçekte parasız mal değişimi olarak ticaretin ve satım sözleşmesinin en ilkel ve en basit şekli olarak da tanımlamaktadır.” ifadeleri yer almaktadır.
Satım sözleşmesinin en ilkel en basit şekli olarak tanımlanmasına karşın trampa günümüzde gittikçe popülerleşmektedir özellikle kriz dönemlerinde paranın değer kaybı veya tedavülünde yaşanan zorluk nedeniyle satım sözleşmesi yerine trampa sıklıkla tercih edilmektedir.
Her ne kadar benzerlik gösterse de mal değişim sözleşmesi ile satım sözleşmesi birbirinden farklı kavramlar olup, bünyelerinde temel farklılıklar barındırmaktadır. Mal değişim sözleşmesinin tanımını yapan TBK 282 hükmüne göre; trampa, taraflardan birinin diğer tarafa bir veya birden çok şeyin zilyetlik ve mülkiyetini, diğer tarafın da karşı edim olarak başka bir veya birden çok şeyin zilyetlik ve mülkiyetini devretmeyi üstlendiği sözleşmedir. İlgili hükümden de anlaşılacağı üzere trampada satış sözleşmesinin aksine bir malın bedeli para ile değil başka bir mal ila ödenmektedir. Trampada taraflar arasında el değiştirmesi kararlaştırılan her iki edim de paradan başka bir maldır.
Mal değişim sözleşmesinde genel olarak el değiştiren malların ekonomik değeri birbirine yakındır ancak bazı durumlarda daha yüksek bedelli malı devralan tarafın aradaki fark için para ödemesi kararlaştırılabilmektedir. Kararlaştırılmış olması halinde bu para denklik parası olarak da adlandırılmaktadır ancak unutulmamalıdır denklik parasının ödenmesi bir yan edim yükümlülüğündedir zira trampada asli edim para olamayacaktır. Edimin parayı konu edinen yönü daha ağır basıyorsa bu durumda mal değişimi değil satış sözleşmesi söz konusu olacaktır.
Mal değişim sözleşmesinin, satış sözleşmesinden ayrılan bir diğer yönü ise tarafların rolü bakımındadır. Bilindiği üzere satış sözleşmesinin bir tarafı olan satıcı satış konusu mal veya hizmeti teslim etmeyi diğer tarafta bulunan alıcı ise mal veya hizmetin bedelini ödemeyi üstlenmiştir. Ancak mal değişimi sözleşmesinde mübadele ilişkisi içerisinde olan her iki edimden paradan başka bir mal olduğu için her iki taraf da hem alıcı hem de satıcı konumundadır. TBK 283 hükmünde de belirtildiği şekliyle; taraflardan her biri sözleşmeyle kendisine yüklenilmiş olan malın zilyetlik ve mülkiyetini geçirme borcu bakımından satıcı, kendisine zilyetliği ve mülkiyeti geçirilmesi gereken mal bakımından ise alıcı konumundadır. Yine aynı madde hükmüne göre satış sözleşmesine ilişkin hükümler mal değişim sözleşmesine de uygulanacağından tarafların sorumlulukları alıcı ve satıcı sıfatlarına göre belirlenecektir.
Kural olarak mal değişim sözleşmesi için herhangi bir şekil şartı öngörülmemiştir ancak mal değişim sözleşmesine konu olan malın mülkiyet ve zilyetliğinin devredilmesi için kanunen herhangi bir şekil şartına yer verilmişse mal değişim sözleşmesi de bu şekilde yapılmadıkça geçerli olmayacaktır. Örneğin tapuya kayıtlı bir taşınmazın mülkiyetinin devrini içeren mal değişim sözleşmesi resmi şekilde yapılmadıkça geçerli olmayacaktır.
Satış sözleşmesine ilişkin hükümlerin mal değişim sözleşmesine uygulanacağı TBK 283 ile düzenlenmiş genel kuraldır ancak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 23. maddesi ile tacirler arasında yapılacak mal değişim sözleşmelerine ilişkin bazı istisna hükümlere yer verilmiştir. TTK’nın 23. maddesi “Bu maddedeki özel hükümler saklı kalmak şartıyla, tacirler arasındaki satış ve mal değişimlerinde de Türk Borçlar Kanununun satış sözleşmesi ile mal değişim sözleşmesine ilişkin hükümleri uygulanır. a) Sözleşmenin niteliğine, tarafların amacına ve malın cinsine göre, satış sözleşmesinin kısım kısım yerine getirilmesi mümkün ise veya bu şartların bulunmamasına rağmen alıcı, çekince ileri sürmeksizin kısmi teslimi kabul etmişse; sözleşmenin bir kısmının yerine getirilmemesi durumunda alıcı haklarını sadece teslim edilmemiş olan kısım hakkında kullanabilir. Ancak, o kısmın teslim edilmemesi dolayısıyla sözleşmeden beklenen yararın elde edilmesi veya izlenen amaca ulaşılması imkânı ortadan kalkıyor veya zayıflıyorsa ya da durumdan ve şartlardan, sözleşmenin kalan kısmının tam veya gereği gibi yerine getirilemeyeceği anlaşılıyorsa alıcı sözleşmeyi feshedebilir. 10980 b) Alıcı mütemerrit olduğu takdirde satıcı, malın satışına izin verilmesini mahkemeden isteyebilir. Mahkeme, satışın açık artırma yoluyla veya bu işle yetkilendirilen bir kişi aracılığıyla yapılmasına karar verir. Satıcı isterse satış için yetkilendirilen kişi, satışa çıkarılacak malın niteliklerini bir uzmana tespit ettirir. Satış giderleri satış bedelinden çıkarıldıktan sonra artan para, satıcının takas hakkı saklı kalmak şartıyla, satıcı tarafından alıcı adına bir bankaya ve banka bulunmadığı takdirde notere bırakılır ve durum hemen alıcıya ihbar edilir. c) Malın ayıplı olduğu teslim sırasında açıkça belli ise alıcı iki gün içinde durumu satıcıya ihbar etmelidir. Açıkça belli değilse alıcı malı teslim aldıktan sonra sekiz gün içinde incelemek veya incelettirmekle ve bu inceleme sonucunda malın ayıplı olduğu ortaya çıkarsa, haklarını korumak için durumu bu süre içinde satıcıya ihbarla yükümlüdür. Diğer durumlarda, Türk Borçlar Kanununun 223 üncü maddesinin ikinci fıkrası uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir.
Son olarak TBK’nın 284.maddesine göre; satış sözleşmesinin zapttan ve ayıptan sorumluluğa ilişkin hükümleri uygun düştüğü ölçüde, mal değişim sözleşmesine de uygulanacaktır.
Trampa sözleşmesine ilişkin sitemizde mevcut Yargıtay Kararlarını aşağıdaki bağlantıları kullanarak inceleyebilirsiniz:
