Günümüzde artan tüketim alışkanlıkları ve dalgalanan ekonomi sebebiyle borçlanma miktarları artmaktayken ödeme gücü azalmaktadır. Bu sebeple çoğunlukla alacaklılar borçlarını tahsil edemezken borçlular ise büyüyen borç miktarlarının altında ezilmektedirler. Alacaklıların borçlarını tahsil etme amacıyla başlattığı icra takipleri sonucunda haciz aşamasına gelinmesiyle borçluların mallarının ve haklarının haczedilmesi söz konusu olmaktadır. Peki, bu haciz işlemleri sırasında borçlunun hacze kabil olmayan, haczedilemeyen mal ve hakları nelerdir?
İcra İflas Kanunda Haczi Yasaklananlar
İİK 82 ye göre aşağıdaki şeyler haczolunamaz:
1)Devlet malları ile özel kanunlar da haczi caiz olmadığı gösterilen mallar haczedilemez.
2)Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalışmasına dayanan borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya haczedilemez.
*Kanun koyucu burada kişinin emeğinin(fikri ve bedeni) maddi sermayesine göre daha yoğun olarak işgücünde kullanılması durumundan bahseder. Örneğin bir muhasebecinin bilgisayarı, terzinin dikiş makinesi haczedilemez.
3)Para, kıymetli evrak, altın, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyası gibi kıymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve aynı çatı altında yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya; aynı amaçla kullanılan eşyanın birden fazla olması durumunda bunlardan biri haczedilemez.
*Borçlu ve ailesi için lüzumlu olan eşyaların haczedilememesi borçlunun evinde haczin gerçekleştirilemeyeceği anlamına gelmez. Örneğin borçlunun evindeki buzdolabı, çamaşır makinesi gibi zaruri eşyalar haczedilemezken bu eşyalardan birden fazla olması halinde biri hariç diğerleri haczedilebilir.
4)Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi ve çift hayvanları ve nakil vasıtaları ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alet ve edevat ve kitapları ve arabacı, kayıkçı, hamal gibi küçük nakliye erbabının geçimlerini temin eden nakil vasıtaları haczedilemez.
*Örneğin çiftçinin haline münasip traktörü de haczedilemez.
5)Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği bir süt veren mandası veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve bunların üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez.
6)Borçlunun ve ailesinin iki aylık yiyecek ve yakacakları ve borçlu çiftçi ise gelecek mahsul için lazım olan tohumluğu haczedilemez.
7)Borçlu bağ, bahçe veya meyve veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu bulunan alet ve edevat haczedilemez.
8)Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasır olan borçlunun kendisi ve ailesinin geçimi için zorunlu olan miktarı ve bu hayvanların üç aylık yem ve yataklıkları haczedilemez.
9)Borçlar Kanununun 510 uncu maddesi gereğince(yeni TBK 610) haczolunmamak üzere tesis edilmiş olan ömür boyu gelir sözleşmeleri haczedilemez.
10)Memleketin ordu ve zabıta hizmetlerinde malul olanlara bağlanan emeklilik maaşları ile bu hizmetlerden birinin ifası sebebiyle ailelerine bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizaltı mensuplarına verilen uçuş ve dalış tazminat ve ikramiyeleri hazcedilemez.
11)Askeri malullerle, şehit yetimlerine verilen terfi zammı ve 1485 numaralı kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri haczedilemez.
12)Bir yardım sandığı veya cemiyeti tarafından hastalık, zaruret ve ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar haczedilemez.
13)Vücut veya sağlıkta meydana gelen zararlar için tazminat olarak zarara uğrayanın kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen veya verilmesi lazım gelen paralar haczedilemez.
*Söz konusu bent kapsamına kişinin vücut bütünlüğünü zarara uğraması halinde kişiye veya yakınlarına ödenmesi gerekecek maddi ve manevi tazminat talepleri girmektedir.
14)Borçlunun haline münasip evi haczedilemez.
*İcra Memuru borçlunun sosyal ve ekonomik durumuna göre evin borçlunun haline münasip bir ev olup olmadığını takdir eder. Borçlunun bu evde oturuyor bulunması zorunluluğu yoktur, borçlu kendisine ait evi kiraya verip başka bir evde oturuyor olabilir. Hatta haline münasip evin bir tane olma zorunluluğu da yoktur. Borçlunun evinin kıymeti fazla ise ev satılarak, haline münasip bir ev alması gereken bedel borçluya verilir;
* Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin E. 2019/13405, K. 2020/286 sayılı kararında; “bir meskenin borçlunun haline uygun olup olmadığı adı geçenin haciz anındaki sosyal durumuna ve borçlu ile ailesinin ihtiyaçlarına göre belirlenir. Buradaki “aile” terimi, geniş anlamda olup, borçlu ile birlikte aynı çatı altında yaşayan, bakmakla yükümlü olduğu kişileri kapsar. Mahkemece, borçlunun sözü edilenlerle birlikte barınması için zorunlu olan haline münasip meskeni temin etmesi için gerekli bedeli bilirkişilere tespit ettirildikten sonra, haczedilen yerin kıymeti bundan fazla ise, satılmasına karar verilmeli ve satış bedelinden mesken için gerekli olan miktar borçluya bırakılmalı, kalanı alacaklıya ödenmelidir” demektedir.
15)Öğrenci bursları haczedilemez.
Kanun koyucu yukarıda sayılan 2, 3, 4, 5, 7 ve 12 numaralı bentlere istisna getirmiştir buna göre borcun bu eşya bedelinden doğmaması halinde artık bu mal bakımından haczedilemezlik kuralı uygulanmaz.
Kanun koyucu (2), (4), (7) ve (12) numaralı bentlerinde sayılan malların kıymetinin fazla olması durumunda, bedelinden haline münasip bir kısmı, ihtiyacını karşılayabilmesi amacıyla borçluya bırakılmak üzere haczedilerek paraya çevrilmesine imkan tanımıştır.
İcra memuru, haczi talep edilen mal veya hakların haczinin caiz olup olmadığını değerlendirir ve talebin kabulüne veya reddine karar verir.
Özel Kanunlarda Göre Haczedilemeyen Mallar
– İlama bağlı nafaka alacağı haczedilemez.
-Teminat mektubu haczedilemez.
-BDDK malları haczedilemez.
-Sosyal Güvenlik Kurumu’nun malları haczedilemez.
-Belediye Kanununun 15. Maddesinde belediyenin hangi mallarının haczedilemeyeceği belirtilmiştir.
-İletişim Kanunu’nda telefon numarasının haczedilemeyeceği belirtilmektedir.
-Hayvanları Koruma Kanunun 5. Maddesine göre göre evcil hayvanlar haczedilmez
-İlama bağlı nafaka alacağı haczedilemez.
-Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu’nun 93. maddesinde emekli aylıklarının haczedilemeyeceği yer almaktadır. Emekli aylıklarının haczedilemeyeceği kuralının istisnaları şunlardır; Nafaka alacağı ve prim borçları söz konusu olduğunda emekli aylığı haczedilebilir.
Kısmen Haczedilemeyen Mal, Hak ve Alacaklar
Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa hakları ve hasılatı, ilama müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşları, sigortalar veya tekaüt sandıkları tarafından tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil edildikten sonra haczolunabilir.
Ancak haczolunacak miktar bunların dörtte birinden az olamaz. Birden fazla haciz var ise sıraya konur. Sırada önde olan haczin kesintisi bitmedikçe sonraki haciz için kesintiye geçilemez.
Bu çerçevede vurgulanacak ilk husus maaş ve ücretlerin ancak kısmen haczedilebileceğidir. Ancak bu miktar maaşın dörtte birinden az olamaz. İşçi ücretlerinde ise maaşın ancak dörtte biri haczedilebilir bu durumda işçi ücretlerinin ancak dörtte birinin haczedilebileceği sonucu ortaya çıkmaktadır.
İcra müdürü borçlunun haczedilemeyeceğini iddia ettiği bir malı haczederse borçlu icra müdürünün haciz kararına karşı şikayet yoluna başvurabilir. Şikayet icra mahkemesince incelenir.
Haciz İşleminin Hukuka Aykırı olması halinde;
Haczedilemeyen malının haczedilmiş olması durumunda borçlunun yedi günlük şikayet süresi bulunmaktadır. Bu süre haczin öğrenildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Şikayeti süreye bağlı olmayan bazı haller de şunlardır;
Devletin ve diğer kamu tüzel kişilerinin mallarının haczedilemeyen mal olduğu süresiz şikayet yoluyla ileri sürülebilir.
Borçlu için önemli ve zaruri olan giyecek, yiyecek gibi haczedilemeyen şeylerin haczedilmesi halinde de şikayet süresizdir.
Kaynakça
İcra ve İflas Hukuku, Prof. Dr. Murat Atalı
Yargıtay 12. Hukuk Dairesi’nin E. 2019/13405, K. 2020/286 sayılı kararı
İcra ve İflas Kanunu
