Gemiler İçin Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kazanılması işbu makalemizin konusudur. İlkin; Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne göre: Her devlet, gemilere hangi şartlar ile tabiiyetini vereceğini, gemilerin kendi ülkesinde tescil şartlarını ve kendi bayrağını çekme hakkına sahip olmaları için gerekli şartları tespit edecektir. Gemiler bayrağını çekme iznine sahip oldukları devletin tabiiyetine sahiptir. Devlet ile gemi arasında gerçek bir bağ bulunmalıdır.
Bizim hukukumuzda gemilerin Türk barağı çekme hakkı TTK 940. maddede düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre “Her Türk gemisi Türk bayrağı çeker.” Peki hangi gemiler Türk gemisidir? Gemi bir gerçek kişiye aitse bu gerçek kişi Türk vatandaşı ise gemi Türk gemisi sayılır. Aynı zamanda birden fazla gerçek kişiye ait olan gemi, aralarında paylı mülkiyet söz konusuysa payların çoğunluğu Türk vatandaşlarına aitse gemi Türk gemisi sayılır. El birliğiyle mülkiyet halinde de yine maliklerin çoğunluğunun Türk vatandaşı olması Türk gemisi sayılması için yeterlidir. Geminin maliki tüzel kişiyse kurum, kuruluş, dernek, vakıf gibi yerlerde YK üyelerinin çoğunun Türk vatandaşı olması gerekir. Ticaret şirketlerine ait olan bir gemi söz konusuysa yönetmeye yetkili olanların çoğunluğunun Türk vatandaşı olması gerekir. Örneğin geminin maliki bir kollektif şirketse, kollektif şirkette tüm ortakların yönetme yetkisi olduğundan çoğunluğunun Türk olması gerekir. Anonim ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde ise payların çoğunluğunun nama yazılı ve yabancıya devrinin şirket YK’nun onayına bağlı olması gerekmektedir.
Bazı hallerde yabancı gemilere de Türk bayrağı çekme hakkı tanınmaktadır. Bir yabancı geminin, Türk bayrağı çekebilmesi için birtakım şartları sağlaması gerekmektedir. Bu şartlardan ilki; geminin madde 940’taki şartları sağlayan kimselere, en az 1 yıl süreyle kendileri işletilmek üzere bırakılmış olmasıdır. Geminin Malikinin gemiye Türk bayrağı çekilmesi hususunda onay vermesi ve gemide Türk mevzuatının, kaptan ve gemi zabitleri hakkındaki hükümlere uyulması gerekir. Son olarak geminin bayrağını taşıdığı devletin kanunlarında bunu engelleyen bir hüküm bulunmaması gerekir. Bu şekilde bayrak çekmesine izin verilen gemiler, Bakanlık tarafından özel bir sicile kaydolur.
Bazı hallerde ise Türk gemilerinin yabancı bayrak çekebilmesi mümkündür. Bir Türk gemisinin, yabancı bayrak çekebilmesi için; gemi, yabancılara en az 1 yıl süreyle kendi adlarına işletilmek üzere bırakılmış olmalıdır. Geminin malikinin yabancı bayrak çekebilmek için talepte bulunması ve Bakanlık tarafından yabancı bayrak çekilmesine izin verilmesi gerekmektedir. Bu şartları sağlayan Türk gemileri; bayrağı çekilmek istenen ülkenin kanunlarının da buna izin vermesi halinde yabancı bayrak çekebilecektir. Kesin şart olmamakla birlikte uygulamada genellikle durumun gemi siciline tescil edildiği görülmektedir.
Türk bayrağı çekme hakkı bulunmayan bir gemi Türk bayrağı çekerse veya Türk bayrağı çekmesi gereken bir gemi yabancı bayrak çekerse; geminin kaptanı 6 ay hapis veya adli para cezasıyla cezalandırılır.
Turizmi Teşvik Kanununda gezi, spor, eğlence ve turizm amaçlı kullanılan gemiler ve özel ve ticari yatlar için bir istisna bulunmaktadır. Türk bayrağı çekemeyen deniz turizm araçları, Kültür ve Turizm Bakanlığının izniyle Türk bayrağı çekebilirler. Bunlar 940. Maddedeki şartlara uymak zorunda değildir.
TÜRK BAYRAĞI ÇEKME HAKKININ KULLANILMASI
Gemiler için Türk bayrağı çekme hakkının kazanılması Türk karasularında bulunan gemiler için hukuki ve vergisel avantajlar taşımaktadır.
Türk bayrağı çekme hakkı 2 belgeyle gösterilir. Bunlar; gemi tasdiknamesi ve bayrak şehadetnamesidir. Farklı gemiler için farklı belgeler kullanılmaktadır. Sicile kayıtlı olan bir gemi Türk bayrağı çekme hakkına sahip olursa, sicilde kayıtlı olan önemli hususları göstermek üzere kendisine bir gemi tasdiknamesi belgesi verilir. Yani bu gemi tasdiknamesi sadece bayrak çekme hakkının kullanılmasına özgü bir belge değildir, geminin önemli sicil kayıtlarını da gösterir.
TTK 968. maddesine göre; Gemi tasdiknamesi, geminin sicile kaydolduğuna ilişkin sicil kayıtlarının geçirildiği belgedir. Bayrak çekme hakkının kullanılması bakımından gemi tasdiknamesine bir sonuç bağlanmıştır; buna göre gemi tasdiknamesi, sicile kayıtlı gemilere verilir ve bayrak çekme hakkı da ancak gemi tasdiknamesiyle kullanabilir. Kural bu olmakla beraber bu kuralın da istisnası bulunmaktadır: TTK 945. madde uyarınca 18 grostondan küçük ve ticaret gemisi olmayan gemiler (sicile kaydı zorunlu olmayan gemiler) gemi tasdiknamesi ve bayrak şehadetnamesine sahip olmaksızın Türk bayrağı çekme hakkını kullanabilirler. Ancak bunun için de yine geminin Türk gemisi olması gerekmektedir.
Bayrak şehadetnamesi, gemi tasdiknamesinin bulunmadığı durumlarda geçici olarak sadece bayrak çekme hakkının bulunduğunu gösteren bir belgedir. Bir gemi, Türkiye dışında Türk bayrağı çekme hakkını kazanırsa, gemi Türkiye’ye gelene kadar bayrak çekme hakkını kullanabilmesi için bulunduğu yerdeki Türk konsolosluğundan kendisine bayrak şehadetnamesi verilir. Benzer bir durum yabancı gemiler için de geçerlidir. 940. madde gereğince Türk bayrağı çekme hakkı bulunmayan ancak talepte bulunan gemilere gidecekleri yere kadar Türk bayrağı çekmek üzere, bayrak şehadetnamesi verilebilir. Bunun şartı geminin Türk limanlarında inşa edilmiş olmasıdır.
GEMİLERİN SİCİLE TESCİLİ
Gemiler tescil bakımından 2 gruba ayrılmaktadır: Tescili mümkün olan gemiler ve tescili mümkün olmayan gemiler. Tescili mümkün olan gemiler de yine 2 alt başlığa ayrılmaktadır; tescili zorunlu olan gemiler ve tescili isteğe bağlı olan gemiler.
1-) Tescili Mümkün Olmayan Gemiler
Tescili mümkün olmayan gemiler TTK 958. maddesinde sıralanmıştır. Buna göre; 940. maddedeki kriterleri taşımayan yani Türk gemisi olmayan gemiler, yabancı bir gemi siciline kayıtlı bulunan Türk gemileri, donanmaya bağlı harp gemileri ve Devlet İl Özel İdaresi, belediye, köy ile diğer kamu tüzel kişilerine ait münhasıran bir kamu hizmetinin görülmesine özgülenmiş gemilerin tescili mümkün değildir.
2-) Tescili Mümkün Olan Gemiler
TTK 940. maddesi uyarınca Türk gemisi sayılan ve Türk bayrağı çekme hakkına sahip olan gemilerin ve yatların, denizci yetiştirme gemilerinin, gezinti, eğitim öğretim, bilim amaçlarına tahsil edilmiş ve ticari olmayan gemilerin ve yabancı bir devlet veya onun vatandaşı adına Türkiye’de inşa edilen gemilerin tescili yapılabilir. TTK 956 uyarınca tescili mümkün olan gemilerden 18 grostonilato veya daha büyük olan ticaret gemilerinin tescili zorunludur. Bunların dışındaki gemileri tescil edip ettirmemek isteğe bağlıdır.
Gemi, bağlama limanının tabi bulunduğu gemi sicil müdürlüğüne tescil edilir. Bir gemini tescilinde; geminin adı, türü, yapımında kullanılan malzemeler, bağlama limanı, yapıldığı tarih, resmi ölçüm sonuçları, makine gücü, geminin maliki gerçek kişiyse adı soyadı ve kimlik numarası, var ise ticaret unvanı, kayıtlı bulunduğu ticaret sicil müdürlüğü ve sicil numarası; geminin maliki ticaret şirketiyse şirketin türü, ticaret unvanı, tescil edildiği ticaret sicil müdürlüğü ve sicil numarası kaydedilir.
GEMİLERİN SİCİLDEN SİLİNMESİ (TERKİN)
Gemilerin sicilden silinmesi talep üzerine ve resen terkin ile mümkündür. Tescili zorunlu olan bir gemi, ancak kurtarılamayacak şekilde batar veya tamiri kabul etmez hale gelir veya Türk bayrağı çekme hakkını kaybederse bu konuda terkin isteminde bulunulabilir ve istem üzerine terkin edilebilir.
Talep üzerine yapılacak silme işleminde, geminin üzerine sınırlı ayni hak vb tahsis edilmişse bu hakkın sahibinin de onayı olmalıdır aksi halde sicilden terkin yapılamaz. Geminin tamir kabul etmez hale gelmesi sebebiyle kaydının silinmesi isteminde, sicil memuru tescil edilmiş ipotekli alacaklılara bildirimde bulunur ve bu kişiler uygun sürede itirazlarını bildirebilirler. İtirazların yerinde görülmesi durumunda terkin yapılamaz. İtirazın yerinde görülmesi üzerine başvuru sahibi, ancak itirazın yerinde olmadığına dair bir mahkeme kararı getirirse terkin gerçekleşebilir. (Alacağın olmadığı veya sona erdiğini gösteren bir mahkeme kararı.)
Bir diğer hal ise resen terkindir. Gemi, kanunda öngörülen birtakım hallerde gemi sicil müdürlüğü trf resen terkin edilebilir. İlk hal TTK 966/1 maddesinde hükme bağlanmıştır. Buna göre esaslı şartlardan birinin var olmaması sebebiyle tescili caiz olmayan bir gemi tescil edilmiş ise: örneğin gemi Türk gemisi olmadığı halde tescil edilmişse gemi sicil müdürü tescili resen siler. Bir diğer hal ise; geminin kurtarılamayacak şekilde batması veya tamir kabul etmez hale gelmesine rağmen bu durumun gemi sicil müdürlüğüne bildirilmemesidir. Bu durumda sicil müdürü, geminin üzerinde ayni hak, ipotek vb hakları bulunanların itiraz edebilmesi için ilan yapar ve ardından geminin sicilden terkini sağlanır.
Tescil edilmiş bir gemi hakkında 20 yıldan beri hiçbir kayıt işlemi yapılmaması da bir başka resen terkin sebebidir. Bu durumdun tespiti halinde Bakanlık soruşturma yapar, soruşturma sonunda geminin artık var olmadığına veya denizcilikte kullanılamayacak olduğuna kanaat getirilirse, gemi üzerinde ipotek veya intifa hakkı bulunmadığı sürece sicil memurunun önerisi üzerine mahkemeden alınacak kararla gemi sicilden terkin edilir.
Resen terkin yapılmasına sebebiyet veren son hal ise; milli gemi sicilinde kayıtlı bir geminin “Türk Uluslararası Gemi Siciline” tescil ettirilmek üzere terkin edilmesidir. Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu’nun 1. Ve 2. Maddesi hükümleri kapsamında olan özel gemilerin ve Türk Uluslararası Gemi Siciline tescili mümkün olan gemilerin, o sicile tescil edilmek üzere milli gemi sicilinden terkin edilebilmesi mümkündür.
Bu makalemizde Gemiler İçin Türk Bayrağı Çekme Hakkının Kazanılması konusuna değindik, daha detaylı bilgi almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
