Gabin-Aşırı Yararlanma
Sözleşmenin özgürlüğüne karşın taraflardan birinin diğerinin zayıflığını istismar ederek edimler arasında aşırı değer farkı yaratarak onu sömürmesine gabin yani aşırı yararlanma denilmektedir. Sözleşme serbestisine getirilen açıkça bir kısıtlamadır.
“Bir sözleşmede karşılıklı edimler arasında açık bir oransızlık varsa, bu oransızlık, zarar görenin zor durumda kalmasından veya düşüncesizliğinden ya da deneyimsizliğinden yararlanılmak suretiyle gerçekleştirdiği takdirde, zarar gören, durumun özelliğine göre ya sözleşme ile bağlı olmadığını diğer tarafa bildirerek edimin geri verilmesini ya da sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteyebilir.”
Gabinin varlığından bahsedebilmemiz için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir;
- Yapılan sözleşme ile borçlanılan karşılıklı edimlerinin birbirinden açık bir şekilde farklı olması gerekir. Bu farkın tespiti hakimin takdir yetkisindedir.
- Zarar gören taraf diğer tarafa oranla zayıf durumda bulunmalıdır. Yani kişinin bilgisizliği, tecrübesizliği veya zor durumundan aşırı yararlanma söz konusu olmalıdır.
- Zarar verenin diğer tarafı sömürme kastı olmalıdır. Zarar veren zarar görenin özel durumunu bilmeli ve bu durumdan bilerek yararlanmalıdır.
Gabinin hukuksal olarak hizmet ettiği amaç ve varlığı için gerekli olan şartlar Yargıtay 1. Hukuk Dairesi’nin E. 2012/10938, K. 2012/10436, T. 01/10/2012 tarihli kararında da açıkça ifade edilmiştir;
“..sözleşmenin gabin nedeniyle illetli olduğunun kabulü için edim ve karşı edim arasındaki nispetsizliğin, taraflardan birinin, diğerinin şahsında mevcut özel bir durumu bilerek,istismar etmesi, sömürmesi sonucu oluşması gerekir. Dar ve zor durumda kalmaları nedeniyle, sözleşme yapmağa, mallarını çok düşük bedel ile devretmeye sürüklenmiş kişileri korumak zayıfı güçlüye ezdirmemek için hukukumuzda da düzenlemeler yapılmış.. O halde, gabinden söz edilebilmesi, objektif unsur olan edimler arasındaki aşırı oransızlık yanında bir tarafın darda kalma, tecrübesizlik, düşüncesizlik (hafiflik) hallerinin bulunması, diğer yanın ise yararlanmak, sömürmek kastını taşıması biçiminde iki sübjektif unsurun dahi gerçekleşmesine bağlıdır. Gabinin varlığı zarar görene (sömürülene), sözleşme tarihinden itibaren bir yıllık hak düşürücü süre içerisinde sözleşme ile bağlı olmadığını bildirerek iptal davası açıp iddiasını her türlü delille kanıtlama ve verdiğini geri isteme hakkı verir.. Gabin davasında öncelikle edimler arasındaki, aşırı oransızlık üzerinde durulmalı, objektif unsur ispatlandığı takdirde mutazarrırın kişiliği, yaşı, sağlık durumu, toplumdaki yeri, ekonomik gücü psikolojik yapısı gibi maddi, manevi yönler yani sübjektif unsur derinliğine araştırılıp incelenmelidir..”
Gabin durumunda zarar görene durumun özelliğine göre sözleşmeye bağlı olmadığını diğer taraf bildirerek edimin geri verilmesini istemesi yanında sözleşmeye bağlı kalarak edimler arasındaki oransızlığın giderilmesini isteme hakkı da tanınmıştır. Aşırı yararlanma söz konusu olan sözleşme baştan itibaren geçerlidir, ancak sözleşme kanunda tanımlanan hakkın süresi içerisinde kullanılmasıyla baştan itibaren geçersiz hale gelmektedir. Diğer bir ifadeyle burada “bozulabilir geçerlilik” söz konusudur.
Bu hakkın kullanılması için TBK m.28’de belirli süreler öngörülmüştür. Buna göre zarar gören bu hakkını, düşüncesizlik veya deneyimsizliğini öğrendiği, zor durumda kalmada ise bu durumun ortadan kalktığı tarihten başlayarak bir yıl ve her halde sözleşmenin kurulduğu tarihten başlayarak beş yıl içinde kullanabilir. Tek taraflı bir beyanla bu hak kullanılmaktadır, dava açılmasına gerek yoktur. Hak düşürücü süre olması sebebiyle hakim tarafından kendiliğinden göz önünde bulunduracaktır, bu nedenle süreye çok dikkat edilmelidir!
Hakim tarafından resen dikkate alınamayan bu durumun varlığını ancak zarar gören ileri sürebilir. TBK m.39/2’nin kıyasen uygulanmasıyla gabinin etkisiyle kurulan sözleşme ayakta tutulsa dahi zarar gören gabin nedeniyle uğradığı zararın tazminini talep edebilir.
Sözleşme yapmadan önce bir avukattan destek alarak bu tür mağduriyetlerin önüne geçebilir, gerekli önlemleri alabilirsiniz. Maruz kaldığınız benzer durumlar içinse en kısa sürede mağduriyetinizin ortadan kalkması için hukuki yardım almanız da çok önemlidir. Sözleşme hukukuyla ilgili her türlü konuda yardım ve destek almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
