FRANCHISING SÖZLEŞMESİ
Franchising sözleşmesi, mal ve hizmet dağıtımı amacıyla yapılan sürekli ivazlı bir sözleşmedir. Franchising sözleşmesinin uygulamada ve doktrinde farklı birçok tanımı bulunmaktadır. Örneğin;
-Fikret EREN’e göre, “franchising sözleşmesi, ödemeyi üstlendiği bir bedel karşılığında, franchise verenin franchise alana, kendi imaj, isim marka ve işareti altında, mevcut pazarlama ve organizasyon sistemlerini, ticari ve teknik deneyim ve bilgilerini kullanmak suretiyle mal ve hizmet edimlerinin satım ve sağlanmasına, Pazar sürümlerinin artırılmasına ilişkin belirli bir iş konseptinden yararlanma hakkını sürekli olarak devretmeyi üstlendiği kendine özgü isimsiz bir sözleşmedir.”
Franchising sözleşmesi kanunlarımızda düzenlenmemiştir. Bu nedenle içtihatlardan esinlenerek tanımına ulaşmamız gerekecektir. Örneğin;
Yargıtay 19. HD, 2001/819 E. 2001/4917 K. 25.06.2001 T. kararında franchising sözleşmesi şu şekilde tanımlamaktadır. “Franchising, bir ürün veya hizmetin imtiyaz hakkına sahip tarafın belirli bir süre şart ve sınırlamalar dâhilinde işin yönetim ve organizasyonuna ilişkin bilgi ve destek sağlamak suretiyle imtiyaz hakkına konu ticari işleri yürütmek üzere ikinci tarafa verdiği imtiyazdan doğan uzun dönemli ve sürekli bir iş ilişkileri bütünü olup, birbirinden bağımsız iki taraf arasında meydana gelen sözleşme ilişkidir”.
Franchising sözleşmesinin taraflarını “franchhıse veren” (franchisör) ve “ franchıse alan” (franchisee) oluşturmaktadır. Franchising sözleşmesiyle, franchıse veren gayri maddi mallarını kullanım hakkını franchıse alana verir, franchıse alan ise bu malların sürümünü artırmakla yükümlü olacaktır. Franchıse alanın sürümü artırması, hak ve yükümlülüğünü oluşturmaktadır.
Franchise veren, saha araştırması yaparak ve gerekli durumlarda reklam yaparak, mal ve hizmetin daha iyi satılmasını sağlamakla sorumludur. Verilen reklamlar sayesinde franchise alanın geliri artar. Franchise alan ise ücret ödemekle yükümlüdür ve aynı zamanda mal ve hizmetin satışını artırmak için destek sağlama sorumluluğunu da taşır.
HUKUKİ DÜZENLEMELER
Türk hukukunda franchising sözleşmesinin özel bir düzenlemesi mevcut değildir. Bu nedenle franchising sözleşmesi isimsiz bir sözleşmedir. Uygulamada franchising sözleşmesi ile ilgili uyuşmazlıklar genelde milletlerarası unsurlu uyuşmazlıklardır. Bu nedenle MÖHUK hükümleri sözleşme bakımından oldukça önem arz etmektedir.
A-FRANCHISING SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI
Franchising sözleşmesinin geçerli olabilmesi için tarafların objektif ve subjektif esaslı unsurlarda anlaşmaları gereklidir. Eğer taraflar objektif ve subjektif unsurlarda anlaşamazlarsa, sözleşme geçerli olmayacaktır. Sözleşmenin esaslı unsurlarının yanı sıra, akdedilecek sözleşmenin hukuka, kamu düzenine ve ahlaka aykırı olmaması ve konusunun gerçekleştirilmesinin mümkün olması da gerekmektedir. Franchising sözleşmesinin unsurlarını şu şekilde sayabiliriz;
-Ücret unsuru , franchıse alanını kendi ad ve hesabına hareket etmesi , franchıse sistemi, franchıse sistemi kullanarak mal ve hizmet sürümünün artırılması, tarafların anlaşması unsuru.
1-ÜCRET UNSURU
Ücret unsuru Franchising sözleşmesinin kurucu unsurdur. Franchıse alanın ücretten başka bir edim üstlenmesi halinde ortaya çıkan sözleşme franchising sözleşmesi olmayacaktır.
Franchising sözleşmesinde ücret, franchıse verenin kullanıma sunduğu marka, ticaret unvanı, işletme ilkeleri ve pazarlama yöntemleri gibi unsurların, franchıse alan tarafından kullanılmasının karşılığıdır. Bu durum da franchising sözleşmesinin her iki tarafa da borç yükleyen bir sözleşme olduğunu göstermektedir.
Franchise sözleşmesinde, bedelin belirli veya belirlenebilir olması gerekmektedir. Bedel, başlangıç ücreti ve franchise alanın cirosuna dayalı olarak hesaplanan royalty şeklinde düşünülebilir. Royalty, franchise alanın sürekli olarak ödediği bir bedeldir ve hukuki bir kavramdır.
2- FRANCHISE ALANINI KENDİ AD VE HESABINA HAREKET ETMESİ
Franchise alan, kendi adına ve hesabına hareket eder. Bu durum, sözleşmeyi vekâlet veya hizmet sözleşmelerinden ayıran bir özelliğidir. Bu özelliği doğrultusunda franchise alanın bağımsız bir tacir olarak hareket etmesi, bağımlı satıcılardan ayrılmasını sağlar.
Franchise alanın kendi adına ve hesabına hareket etmesi, sözleşmenin temel unsurlarından biridir. Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus; mal ve hizmetlerin sunulması sırasında franchise verenin emir ve talimatlarına uymasıdır. Bu durum franchise alanın bağımsız çalıştığı gerçeğini değiştiren bi unsur değildir.
Franchise alan gerçek anlamda bağımsızdır ve bağımsız bir tacir olarak adlandırılır. Bu durum, hukuki ve ekonomik riskleri tamamen franchise alanın üstlenmesine yol açar.
Franchise alan, işletmedeki mallar üzerinde serbestçe tasarruf edebilir. Franchise alan, bu malların mülkiyetini kazanmamış olsa bile, franchise verenin izni olmadan bu malları kullanabilir.
Bağımsız bir işletme olarak franchise alan, olumlu ve olumsuz sonuçlardan bizzat sorumludur.
3– FRANCHISE SİSTEMİ
Franchise sistemi, üretim, işletme ve pazarlama süreçlerinin bir bütün olarak ifade edildiği anlamına gelir. Franchıse sistemi, uyguladığı anlayısşla ünlenmiş tacirin yöntemi ile sürümünü artırma yoluna gitmeyi tercih ettiğinde franchıse alanla kuracağı işbirliğinin amacını, esaslarını tespit etmek olarak tanımlanabilir. (KIRCA)
Franchise sisteminde; tarafların katkıları, hak ve yükümlülükleri, franchise alanın aranılan özellikleri, franchise verenin yönetim biçimi ve açılacak yerin fizibilite açısından gereken özellikler açıkça belirlenmelidir. Bir işletmeci franchise yöntemini tercih ettiğinde, kendi pazarlama ilkelerini ve politikalarını öncelikle belirlemelidir. Franchise verenin pazarlama ilkeleri, fiyat belirleme, ürün kalitesini belirleme ve mal/hizmetin hammaddesini belirleme ilkelerini oluşturur.
4- FRANCHISE SİSTEMİ KULLANARAK MAL VE HİZMET SÜRÜMÜNÜN ARTIRILMASI
5- TARAFLARIN ANLAŞMASI UNSURU
Franchising sözleşmesinin kurulması için TBK md.1 gereği icap ve kabulün uyuşması gerekir. Zımni irade beyanı ile de sözleşme kurulabilir. Fakat zımni irade beyanı ile kurulması mümkün olmayan durumlar vardır. Örneğin; franchising sözleşmesinde içerik olarak marka unsuru yer almaktaysa, sözleşme yazılı olarak yapılmalıdır. Zımni irade beyanı ile sözleşme kurulamaz.
B-FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN BAŞLICA ÖZELLİKLERİ
- Bir çerçeve sözleşmesidir.
- Standart bir sözleşmedir.
- Dağıtım sözleşmesidir.
- Karşılıklı bir sözleşmedir.
- Dikey işbirliği sağlamaktadır.
- Sürekli bir sözleşmedir.
C-FRANCHİSİNG TÜRLERİ
- Ürün Franchisingi: Franchise verenin marka adını kullanarak ürününün satışını artırmak amacıyla yapılan faaliyettir. Franchise alan, franchise verenin talimatlarına uygun olarak ürünü üretip pazarlar ve franchise veren markanın denetimini yapar.
- Mal, Hizmet ve Üretim Franchisingi: Eğer sözleşmenin konusu belirli bir malın satışıysa, mal franchisingi söz konusu olur. Mal franchisinginde üretim franchise alan tarafından gerçekleştirilir. Hizmet franchisingi ise belirli standart hizmetlerin tüketiciye sunulması üzerine kuruludur, örneğin temizlik hizmetlerinde uygulanır. Üretim franchisingi ise belirli hammaddelerin üretimini yaparak satmayı kapsar, restoran işletmeciliği buna bir örnektir.
- Perakendeci-Toptan Franchisingi: Eğer sözleşme üretici ile perakendeci arasında yapılırsa perakendeci franchisingi, üretici ile toptancı arasında yapılırsa toptancı franchisingi denir.
- Master Franchisingi: Özellikle uluslararası franchising söz konusu olduğunda, yurt dışında bulunan franchise verenin belirli bir ülkede veya bölgede başka işletmelere franchise vermeye yetkilendirilmesidir.
- Ulusal Franchising: Franchise veren ve franchise alan aynı ülkeden olduğunda ulusal franchisingden bahsedilir. Bu durumda Türk hukuku uygulanır.
- Uluslararası Franchising: Franchise veren ve franchise alanın farklı ülkelerde olduğu sözleşmeye uluslararası franchising sözleşmesi denir.
- Tabiyet ve Ortaklık Franchisingi: Tabiyet franchisinginde franchise alan, franchise verene aşırı derecede bağımlıdır ve patron-franchise alan ilişkisi mevcuttur. Ortaklık franchisingi ise taraflar arasında eşitlik temelinde yapılan bir sözleşmedir, franchise alanlar tarafından tercih edilen bir durumdur.
FRANCHISE SÖZLEŞMESİNİN TARAFLARI KİMLERDİR?
Franchıse sözleşmesinin taraflarından biri franchıse veren ya da franchısördür. Sözleşmenin diğer tarafını ise, franchıse alan ya da franchısee oluşturmaktadır.
Franchıse alan ya da franchısee; franchıse verene ait gayri maddi malları kullanarak mal ve hizmet sürümünde bulunmaktadır.
Franchıse veren ise kendine ait gayri maddi mallarının kullanımını devreden aynı zamanda ticari işletme işleten tacir sıfatındadır. Franchıse veren basiretli tacir gibi davranmak zorundadır.( Ticaret hukuku kuralları uygulanır)
FRANCHISING SÖZLEŞMESİNİN ŞEKLİ
Franchising sözleşmesinin şekli hakkında bir tartışma mevcuttur. Marka ve patent unsurlarını içeren franchising sözleşmelerinde, bu unsurların yazılı şekle tabi olup olmadığı konusunda farklı görüşler bulunmaktadır. Bir görüşe göre, marka ve patent lisansı içeren bir franchising sözleşmesinin yazılı şekilde yapılmaması, sözleşmenin tamamen geçersiz olmasına neden olur. Diğer bir görüş ise, franchising sözleşmesinin çerçeve sözleşme olması sebebiyle marka, patent ve fikri mülkiyet hakları için öngörülen yazılı şekil şartının geçerlilik üzerinde etkili olmadığını belirtmektedir. Bu görüşe göre, franchise sözleşmesi şekil serbestîsine tabidir. Franchising sözleşmesinde yazılı şekle tabi olan marka, patent ve fikri mülkiyet haklarının devri yapılmazsa, tahvil kurumuna başvurulmaz. Ancak, şekil eksikliğinin hakkın kötüye kullanılması durumunu oluşturması halinde, sözleşmenin şekil eksikliğine rağmen geçerli sayılması gerekmektedir.
Yargıtay 11.HD. 2010/921 E. 2011/11001 K. 27.09.2011 T. kararında franchıse sözleşmesinin şekle tabi olmadığı yönünde kararıdır.
** Yabancı franchıse veren ve yabancı farnchıse alanlar arasındaki franchıse sözleşmeleri hazine ve dış ticaret müsteşarlığı onayına tabi değildir.
FRANCHISE ALANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
-ücret ödeme yükümlülüğü
-mal ve hizmetin sürümünü yapma ve destekleme yükümlülüğü
-franchıse verenin sözleşme konusu gayri maddi mallarını kullanma yükümlülüğü
-francıhıse verene sadakat yükümlülüğü
FRANCHISE VERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
-franchıse sözleşmesindeki gayri maddi malları kullandırma yükümlülüğü
-franchıse verenin franchıse alanı destekleme yükümlülüğü
-teslim yükümlülüğü
-franchıse verenin belli bir bölgede başka bir kimseyle franchıse sözleşmesi yapmama yükümlülüğü
FRANCHİSE SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ
Franchising sözleşmesinin sona ermesi şu şekillerde gerçekleşebilir:
- Sürenin dolması: Sözleşme, başlangıçta belirlenen sürenin sona ermesiyle otomatik olarak sona erer.
- Olağan fesih: Taraflardan biri, geleceğe yönelik olarak ve herhangi bir sebep göstermeksizin tek taraflı olarak sözleşmeyi sonlandırabilir. Bu tür fesih, belirsiz süreli sözleşmelerde uygulanabilir. Ancak belirli süreli franchise sözleşmelerinde taraflar önceden kararlaştırmışlarsa olağan fesih mümkündür.
- Olağanüstü fesih: Sözleşmenin, tarafların öngöremediği durumların ortaya çıkması veya bir tarafın yükümlülüklerini yerine getirmemesi gibi durumlarda sona erdirilmesidir. Bu durumlarda sözleşmenin devam etmesi beklenemez.
- Diğer sebepler: Taraflardan birinin ölümü, sürekli olarak fiil ehliyetini kaybetmesi, iflas kararı alınması gibi durumlarda da franchise sözleşmesi genellikle sona erer.
FRANCHISE SÖZLEŞMESİ ÖRNEK
TARAFLAR:
FRANCHISE VEREN: ….
FRANCHISE ALAN: ….
SÖZLEŞMENİN KONUSU:
……..
SÖZLEŞME SÜRESİ
…..
FRANCHISE SÖZLEŞMESİ BEDELİ
…..
SÖZLEŞME ŞARTLARI
FRANCHISE VERENE AİT YÜKÜMLÜLÜKLER
…..
FRANCHISE VERENE TANINAN HAKLAR
…..
FRANCHISE ALANIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
….
FRANCHISE ALANA TANINAN HAKLAR
….
GENEL SÖZLEŞME ŞARTLARI
….
CEZAİ ŞART
…..
YETKİ KLOZU
…..
İşbu sözleşme …. Haziran 2023 tarihinde taraflarca imzalanarak yürürlüğe girmiştir.
FRANCHISE VEREN FRANCHISE ALAN
İmza İmza
Kesin ve güncel bilgilere ulaşmak için ilgili mevzuatı incelemek ve bir hukuk uzmanına danışmak önemlidir. Konu ile ilgili profesyonel bilgi almak için bize ulaşabilirsiniz.
Tel: +90 216 349 44 85
GSM: +90 532 302 03 17
E-mail: [email protected]
Sitemizde yayınlamış olduğumuz güncel makalelere buradan da ulaşabilirsiniz.
KAYNAKÇA: Eren, Fikret, İsimsiz Bazı Sözleşme Türleri, Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1-2 SAYI,
Hasan Ali Güçlü- Franchıse Sözleşmesi-Aristo Yayıncılık
