Türk Medeni Kanunu madde 282’ye göre evlat edinme soybağının kurulmasının yollarından biridir. TMK ile evlat ilişkisinin doğumu mahkeme kararına bağlanmıştır. Kanun sistematiği doğrultusunda makalemizde de küçüklerin ve erginlerin ve kısıtlıların evlât edinilmesini ayrı ayrı inceleme konusu yapacağız.
KÜÇÜKLERİN EVLAT EDİNİLMESİNİN KOŞULLARI
- Küçüğün Bakılmış Ve Eğitilmiş Olması
TMK’ ya göre; Bir küçüğün evlât edinilmesi, evlât edinen tarafından bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması koşuluna bağlıdır.
Kanuna göre küçüğün evlat edinilebilmesi için evlat edinen tarafından 1 yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması gerekir. Gerçekten de küçük ve evlat edinen arasında bağ kurulabilmesi için ve birbirlerini tanıyabilmeleri için getirilen bu şart oldukça yararlı sonuçlar doğurabilmektedir.
Böylece evlat edinen sorumluluğunun neticesini anlamış olurken küçük ise üzerindeki korku ve endişeyi atabilmektedir.
- Evlât Edinmenin Küçüğün Yararına Olması
TMK. m. 305/ II‟ye göre, “Evlât edinmenin her halde küçüğün yararına bulunması ve evlât edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi de gerekir”. Bu maddeye göre evlat edinmenin olmazsa olmaz şartı bunun küçüğün yararına olmasıdır.
- Evlât Edinenin Diğer Çocuklarının Haklarının Zedelenmemiş Olması
Evlât edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı bir biçimde zedelenmemesi de gerekir. Burada ise evlat edinenin çocuklarının miras haklarının zayi olmaması ve hakkaniyete aykırı biçimde zedelenmemesi amaçlanmıştır. Bu durumda evlat edinen sadece alt soyunun miras hakkına halel getirme amacı güdüyorsa kanun tarafından gayeye ulaşılması engellenmiştir.
Ayrıca çocuklarının eğitim, sağlık barınma gibi ihtiyaçlarını karşılamayan kişinin evlat edinerek diğer çocuklarının bakım ilgi ve sevgi ihtiyaçlarının tamamen göz ardı edilmesi de kanuna aykırıdır.
- Evlâtlık İşlemlerinde Aracı Kurumun Gerekliliği
Kanuna göre; Küçüklerin evlât edinilmesine ilişkin aracılık faaliyetleri, ancak Cumhurbaşkanınca yetki verilen kurum ve kuruluşlarca yapılır.
Aracılık faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin hususlar Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikle düzenlenir.
Evlat edinme işlemleri ancak devletçe yetkili kılınmış kurumlar aracılığıyla yapılabilir. Gerçek kişiler veya özel hukuk tüzel kişileri evlat edindirme iş ve işlemlerinde bulunamazlar. Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğüne bağlı Sosyal Hizmetler İl ve İlçe Müdürlükleri bu konuda yetki verildiği takdirde resmi aracı kurum olarak görev yapabilirler.
- Eşlerin Birlikte Evlat Edinmesi Zorunluluğu
TMK’ ya göre eşler, ancak birlikte evlât edinebilirler; evli olmayanlar birlikte evlât edinemezler.
Eşlerin birlikte evlat edinmesinin şartları
Eşlerin en az beş yıldan beri evli olmaları veya otuz yaşını doldurmuş bulunmaları gerekir.
- Eşlerin en az 5 yıldır evli olmaları gerekir.
Bu şartı gerçekleştiren eşlerin belli bir yaş haddini doldurmuş olmalarına gerek yoktur, eşlerin beş yıldır evli olmaları evlat edinmeleri için yeterlidir.
- Eşlerin otuz yaşını doldurmuş olmaları gerekir
Eğer eşler otuz yaşını doldurmuş ise 5 yıllık evlilik şartı aranmaz. Yani bu iki şart aynı anda bulunmak zorunda değildir. Örneğin eşler 25 yaşında iken 5 yıllık evlilerse evlat edinebilecekleri gibi, 32 yaşındalar ve bir yıllık evliler ise yine evlat edinebilirler.
Eşlerin birlikte evlat edinmesi kuralının istisnaları
Evli kişiler kural olarak küçüğü tek başlarına evlat edinemeyeceklerdir. Ancak kanun bu kurala 2 istisna getirmiştir. Bunlardan biri bir eşin diğerinin çocuğunu evlat edinmesi diğeri ise birlikte evlat edinmenin mümkün olmaması halidir.
a.Diğer eşin çocuğunu evlat edinme
Eşlerin birlikte evlat edinmesi kuralı, bir eşin diğerinin çocuğunu evlat edinmesi halinde geçerli değildir. Ancak diğer eşin çocuğunu evlat edinebilmek için eşlerin 2 yıldır evli bulunmaları veya evlat edinenin 30 yaşını doldurmuş olması gerekir.
b.Birlikte evlat edinmenin mümkün olmaması
Otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlât edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi hâlinde, tek başına evlât edinebilir.
- Tek Başına Evlat Edinme
Evli olmayan kişiler için ise evlat edinmenin şartları farklıdır. Evli olmayan kişi otuz yaşını doldurmuş ise tek başına evlât edinebilir.
- Evlat Edinenle Evlatlık Arasında Kanunun Aradığı Yaş Farkının Bulunması
Kanuna göre evlat edinenle evlat arasında en az 18 yaş fark bulunmak zorundadır. Burada evlat edinenin evlatlıkla daha iyi bir ebeveyn ilişkisi kurabilmesi amacıyla aralarında yaş farkı aranmıştır.
- Küçüğün Rızası
TMK. madde 308/II‟ ye göre; “Ayırt etme gücüne sahip olan küçük, rızası olmadıkça evlât edinilemez.
Vesayet altındaki küçük, ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılmaksızın vesayet dairelerinin izniyle evlât edinilebilir.”
Evlâtlığın rızasının alınması durumu ancak ayırt etme gücüne sahip olması halinde gündeme gelmektedir.
-Evlât edinilecek kimse ayırt etme gücüne sahip ve reşit ise yani tam ehliyetli ise, evlât edinilebilmesi için gerekli olan rızayı kendisi verebilir.
-Evlâtlığa alınacak kişi ayırt etme gücüne sahip küçük ise, o zaman hem kendisinin hem de ana ve babasının;
– Eğer ayırt etme gücüne sahip kısıtlı ise, vasi ve vesayet dairelerinin onayını almak gerekmektedir.
9.Küçüğün Ana veya Babasının rızası
Evlât edinme, küçüğün ana ve babasının rızasını gerektirir.
Rıza, küçüğün veya ana ve babasının oturdukları yer mahkemesinde sözlü veya yazılı olarak açıklanarak tutanağa geçirilir.
Verilen rıza, evlât edinenlerin adları belirtilmemiş veya evlât edinenler henüz belirlenmemiş olsa dahi geçerlidir.
Rıza, küçüğün doğumunun üzerinden altı hafta geçmeden önce verilemez.
Rıza, tutanağa geçirilme tarihinden başlayarak altı hafta içinde aynı usulle geri alınabilir.
Geri almadan sonra yeniden verilen rıza kesindir.
Bazı hâllerde ana ve babadan birinin rızası aranmaz, şöyle ki:
- Kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun bulunuyorsa,
- Küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmiyorsa ana bananın rızası aranmaz.
Eğer küçük, gelecekte evlât edinilmek amacıyla bir kuruma yerleştirilir ve ana ve babadan birinin rızası eksik olursa, evlât edinenin veya evlât edinmede aracılık yapan kurumun istemi üzerine ve kural olarak küçüğün yerleştirilmesinden önce, onun oturduğu yer mahkemesi bu rızanın aranıp aranmamasına karar verir.
Diğer hâllerde, bu konudaki karar evlât edinme işlemleri sırasında verilir.
Ana ve babadan birinin küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmemesi sebebiyle rızasının aranmaması hâlinde, bu konudaki karar kendisine yazılı olarak bildirilir.
- Vesayet Dairelerinin İzni
Vesayet altındaki küçük, ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılmaksızın vesayet dairelerinin izniyle evlât edinilebilir. Buna göre küçüğün velayeti kaldırılıp kendisine vasi atanmışsa ayırt etme gücüne sahip olsa bile vesayet dairelerinin izni olmaksızın evlat edinilemez.
Evlât edinme iznini küçüğün yerleşim yerindeki vesayet daireleri verir. Vesayet altındaki küçüğün evlât edinilmesi için, vasisinin rızası ile birlikte, evlâtlığın ikametgahı sulh hukuk mahkemesinin izni ve asliye hukuk mahkemesi hakiminin bunu tasdik etmesi gereklidir. Çünkü vesayet makamı, sulh hukuk mahkemesi; denetim makamı, asliye hukuk mahkemesidir.
ERGİNLERİN VE KISITLILARIN EVLAT EDİNİLMESİNİN KOŞULLARI
- Evlat Edinenin Altsoyunun Muvafakati
Evlât edinenin altsoyunun açık muvafakatiyle ergin veya kısıtlı aşağıda belirteceğimiz şartlarında gerçekleşmesi halinde evlât edinilebilir. Kanun evlat edinenin alt soyunun muvafakati olmadan ergin ve kısıtlılarının evlat edinilmesini uygun bulmamıştır.
- Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlât edinen tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise,
- Ergin veya kısıtlı evlat edinen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise,
- Diğer haklı sebepler mevcut ve evlât edinilen, en az beş yıldan beri evlât edinen ile aile hâlinde birlikte yaşamakta ise
Bu hallerden biri mevcut ise ve evlat edinenin alt soyunun rızası var ise kısıtlı veya ergin evlat edinilebilir.
- Ergin veya Kısıtlının Eşinin Rızası
Evli bir kimse ancak eşinin rızasıyla evlât edinilebilir. Evlat edinilecek eş tam ehliyetli olsa bile yine de diğer eşin rızası olmaksızın evlât edinilemez. Bunlar dışında küçüklerin evlât edinilmesine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır.
EVLAT EDİNMENİN HÜKÜM VE SONUÇLARI
- EVLAT EDİNENE İLİŞKİN SONUÇLAR
- Ana ve babaya ait olan haklar ve yükümlülükler evlât edinene geçer.
- Eşler tarafından birlikte evlât edinilen ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlât edinen eşlerin adları yazılır.
- Evlâtlık küçük ise evlât edinenin soyadını alır. Evlât edinen isterse çocuğa yeni bir ad verebilir. Ergin olan evlâtlık, evlât edinilme sırasında dilerse evlât edinenin soyadını alabilir.
- m. 354‟e göre; “Ana ve baba kusurları sebebiyle velâyetleri kaldırılmadıkça, çocuğun mallarını kullanabilirler”.
- m. 352‟ye göre; “Ana ve baba, velâyetleri devam ettiği sürece çocuğun mallarını yönetme hakkına sahip ve bununla yükümlüdürler; kural olarak hesap ve güvence vermezler”.
- m. 185/II‟ ye göre, çocukların bakım, eğitim ve gözetiminden eşler birlikte sorumludurlar
- EVLAT EDİLİNE İLİŞKİN SONUÇLAR
- Evlâtlık, evlât edinenin mirasçısı olur.
- Evlâtlığın, miras ve başka haklarının zedelenmemesi, aile bağlarının devam etmesi için evlâtlığın naklen geldiği aile kütüğü ile evlât edinenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur. Ayrıca evlâtlıkla ilgili kesinleşmiş mahkeme kararı her iki nüfus kütüğüne işlenir.
- Evlât edinme ile ilgili kayıtlar, belgeler ve bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlâtlık istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamaz.
- Miras Hukuku Bakımından Sonuçları
- TMK 500.madde 2. fıkrasına göre evlât edinen ve hısımlarının evlâtlığa mirasçı olamayacakları hüküm altına alınmıştır.
- m. 314/II‟ye göre, evlâtlık, evlât edinenin mirasçısı olur. TMK. m. 500/I‟e göre, evlâtlık ve altsoyu, evlât edinene kan hısımı gibi mirasçı olurlar. Ancak Evlâtlık, sadece evlât edinene mirasçısı olur; evlât edinenin hısımlarına ise mirasçı olamaz.
- Evlâtlık, evlât edinenin mirasçısı olmakla beraber, gerçek ana babasına karşı olan kanuni mirasçılık durumunu da korur.
ŞEKİL VE USUL
Evlât edinme kararı, evlât edinenin oturma yeri; birlikte evlât edinmede eşlerden birinin oturma yeri mahkemesince verilir. Mahkeme kararıyla birlikte evlâtlık ilişkisi kurulmuş olur.
Evlât edinme başvurusundan sonra evlât edinenin ölümü veya ayırt etme gücünü kaybetmesi, diğer koşullar bundan etkilenmediği takdirde evlât edinmeye engel olmaz.
Başvurudan sonra küçük ergin olursa, koşulları daha önceden yerine getirilmiş olmak kaydıyla küçüklerin evlât edinilmesine ilişkin hükümler uygulanır.
ARAŞTIRMA
Evlât edinme kararına ancak esaslı sayılan her türlü durum ve koşulların kapsamlı biçimde araştırılmasından, evlât edinen ile edinilenin dinlenmelerinden ve gerektiğinde uzmanların görüşünün alınmasından sonra karar verilir.
Araştırmada özellikle evlât edinen ile edinilenin kişiliği ve sağlığı, karşılıklı ilişkileri, ekonomik durumları, evlât edinenin eğitme yeteneği, evlât edinmeye yönelten sebepler ve aile ilişkileri ile bakım ilişkilerindeki gelişmelerin açıklığa kavuşturulması gerekir.
Evlât edinenin altsoyu varsa, onların evlât edinme ile ilgili tavır ve düşünceleri de değerlendirilir.
EVLÂTLIK İLİŞKİSİNİN KALDIRILMASI
- Rızanın Bulunmaması
Yasal sebep bulunmaksızın rıza alınmamışsa, rızası alınması gereken kişiler, küçüğün menfaati bunun sonucunda ağır biçimde zedelenmeyecekse, hâkimden evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilirler.
- Diğer Sebepler
Evlât edinme esasa ilişkin diğer noksanlıklardan biriyle sakatsa, Cumhuriyet savcısı veya her ilgili evlâtlık ilişkisinin kaldırılmasını ve evlat edinme işleminin iptalini isteyebilir.
Noksanlıklar bu arada ortadan kalkmış veya sadece usule ilişkin olup ilişkinin kaldırılması evlâtlığın menfaatini ağır biçimde zedeleyecek olursa, bu yola gidilemez.
Hak düşürücü süre
Evlat edinme konusunda dava hakkı, evlâtlık ilişkisinin kaldırılması sebebinin öğrenilmesinden başlayarak bir yıl geçmekle düşer.
EVLENME YASAĞI
Türk Medenî Kanununun 129. maddesine göre, evlât edinen ile evlâtlığın veya bunlardan biri ile diğerinin alt soyu ve eşi arasında evlenmek yasaklanmıştır.
İlgili makalemizde evlat edinme hakkında merak edilenleri aktarmaya çalıştık. Daha detaylı bilgi için bizi arayabilir ve profesyonel ekibimizle çalışabilirsiniz.
