Deniz Ticaret Hukuku – Geminin Haczi
Türk Ticaret Kanunu’nda gemi alacaklarından para ve teminat alacaklarını himaye altına almak amacıyla geminin ihtiyati haciz müessesesi öngörülmüş olup ihtiyari tedbir müessesesi kabul edilmemiştir.
TTK MADDE 1353
Deniz alacaklarının teminat altına alınması için, geminin sadece ihtiyati haczine karar verilebilir. Bu alacaklar için gemi üzerine ihtiyati tedbir konulması veya başka bir surette geminin seferden menedilmesi istenemez.
Hükmü uyarınca geminin ihtiyati tedbirine karar verilemeyecektir. Ancak deniz alacakları için gemiyi konu almayan başkaca ihtiyati tedbir kararları verilebilir.
İcra ve İflas Kanunu’na göre İhtiyati hacizde, takibin sonucunu güvence altına almak amacıyla borçlunun elinde veya üçüncü şahısta olan taşınır ve taşınmaz mallarına ve alacaklarına el konulur.
Deniz Hukukunda ise ihtiyati haciz, söz konusu bir deniz alacağının teminat altına alınması amacıyla, mahkemenin vereceği kararla geminin alıkonulması veya seferden men edilmesi suretiyle geminin borçlunun tasarruf edebileceği alandan çıkarılmasını ifade etmektedir.
GEMİ ÜZERİNDE İHTİYATİ HACZİN ŞARTLARI
- Geminin ihtiyati haczinin istenebilmesi için öncelikle bir deniz alacağı mevcut olmalıdır. Ayrıca bu deniz alacağı muaccel olmalıdır. Zira ihtiyati haciz ancak bir deniz alacağı söz konusuysa kurulabilmektedir.
TTK 1353/3: Deniz alacaklarından başka alacaklar için gemi hakkında ihtiyati haciz kararı verilemez.
DENİZ ALACAKLARI MADDE 1352
“Deniz alacağı”; aşağıda sayılan hususların birinden veya birkaçından doğan istem anlamına gelir:
- a) Geminin işletilmesinin sebep olduğu zıya veya hasar. (Örneğin çatmadan doğan zarar)
- b) Geminin işletilmesi ile doğrudan doğruya ilgili olarak karada veya suda meydana gelen can kaybı veya diğer bedensel zararlar. (Örneğin çatma veya iş kazaları sonucu meydana gelen zarar)
- c) Kurtarma faaliyeti veya her türlü kurtarma sözleşmesi, çevre zararı tehdidi oluşturan bir gemi veya gemideki eşya ile ilgili kurtarma faaliyeti için ödenecek özel tazminat. (Kurtarma bir sözleşmeden veya kurtarma faaliyetinden kaynaklanabilir.)
- d) Çevreye, kıyı şeridine veya bunlara ilişkin menfaatlere gemi ile verilen zarar ya da zarar verme tehdidi; bu zararı önlemek, sınırlandırmak veya ortadan kaldırmak için alınan önlemler; bu zarar karşılığı ödenecek tazminat; çevrenin eski duruma getirilmesi için fiilen alınan veya alınacak olan makul önlemlerin giderleri; bu zarar ile bağlantılı olarak üçüncü kişilerin uğradığı veya uğrayabileceği kayıplar ve bu bentte belirtilenlere benzer nitelikteki zararlar, giderler veya kayıplar.
- e) Geminin içinde bulunan veya bulunmuş olan şeyler de dâhil olmak üzere, batmış, enkaz hâline gelmiş, karaya oturmuş veya terkedilmiş olan bir geminin yüzdürülmesi, kaldırılması, çıkartılması, yok edilmesi veya zararsız hâle getirilmesi için yapılan giderler ve harcamalar ile terk edilmiş bir geminin korunması ve gemi adamlarının iaşesi ile ilgili giderler ve harcamalar.
- f) Bir çarter parti düzenlenmiş olup olmadığına bakılmaksızın, geminin kullanılması veya kiralanması amacıyla yapılmış her türlü sözleşme.
- g) Bir çarter parti düzenlenmiş olup olmadığına bakılmaksızın, gemide eşya veya yolcu taşınması amacıyla yapılmış her türlü sözleşme.
- h) Gemide taşınan, bagaj dâhil, eşyaya gelen veya bu eşyaya ilişkin zıya veya hasar.
- i) Müşterek avarya.
- j) Römorkaj.
- k) Kılavuzluk.
- l) Geminin işletilmesi, yönetimi, korunması veya bakımı için sağlanan eşya, malzeme, kumanya, yakıt, konteynerler dâhil teçhizat ve bu amaçlarla verilen hizmetler.
- m) Geminin yapımı, yeniden yapımı, onarımı, donatılması ya da geminin niteliğinde değişiklik yapılması.
- n) Liman, kanal, dok, iskele ve rıhtım, diğer su yolları ile karantina için ödenecek resimlerle diğer paralar.
- o) Ülkelerine getirilme giderlerini ve onlar adına ödenmesi gereken sosyal sigorta katılma paylarını da içererek, gemi adamlarına, gemide çalışmaları dolayısıyla ödenecek ücretlerle, onlara ödenmesi gereken diğer tutarlara ilişkin istemler.
- p) Gemi için alınmış krediler dâhil olmak üzere, geminin veya malikinin adına yapılmış harcamalar.
- r) Geminin maliki tarafından veya onun hesabına ödenecek, karşılıklı sigorta aidatları da dâhil sigorta primleri.
- s) Geminin maliki tarafından veya onun hesabına gemiye ilişkin olarak ödenecek her türlü komisyon, brokaj veya acente ücretleri.
- t) Geminin mülkiyeti veya zilyetliğine ilişkin her türlü uyuşmazlık.
- u) Geminin ortak malikleri arasında çıkan, geminin işletilmesine ya da gemiden sağlanan hasılata ilişkin her türlü uyuşmazlık.
- v) Gemi rehni, gemi ipoteği veya gemi üzerinde aynı nitelikteki ayni bir yükümlülük.
- y) Geminin satışına ilişkin bir sözleşmeden kaynaklanan her türlü uyuşmazlık.
TTK MADDE 1369
Hakkında deniz alacağı ileri sürülen her geminin ihtiyaten haczi;
- a) Deniz alacağı doğduğunda geminin maliki olan kişi, ihtiyati haczin uygulandığı sırada da bu borçtan sorumlu olup geminin maliki ise; veya
- b) Deniz alacağı doğduğunda geminin kiracısı olan kişi, ihtiyati haczin uygulandığı sırada da bu borçtan sorumlu olup geminin maliki ise; veya
- c) Deniz alacağı gemi rehni, gemi ipoteği veya gemi üzerinde aynı nitelikteki bir ayni yükümlülük ile teminat altına alınmış ise; veya
- d) Uyuşmazlık geminin mülkiyetine veya zilyetliğine ilişkin ise; veya
- e) Alacak, 1320 nci madde uyarınca gemi alacaklısı hakkı veriyorsa, mümkündür.
***İhtiyatı haciz söz konusu olduğu için alacaklının, alacağının deniz alacaklarından olduğu ve parasal değeri hakkında mahkemeye kanaat getirecek delil göstermesi yeterli olup kanun koyucu tam ispat aramamıştır.
- Üzerinde ihtiyati haciz kurulabilecek bir geminin mevcut olması.
İhtiyati haciz kararı, Türk karasularında yer alan Ticari Gemiler hakkında uygulanmaktadır. Geminin sicile kayıtlı olup olmaması veya Türk Bayrağı taşıyıp taşımaması fark etmez. Ancak kamuya ait gemiler hakkında ihtiyati haciz kararı verilemeyecektir.
İhtiyati haciz kararı, gemi Türk Karasularını terk edinceye kadar uygulanabilir. Transit geçiş yapan bir gemi hakkında ise geminin ihtiyati haczi, geminin sefere ara verdiğinin ispatlanmasıyla mümkündür. Ayrıca geminin Türk Limanlarıyla ilgisi de ispatlanmalıdır. Zira Türk Ticaret Kanunu’nun 1355. Maddesine göre, Türkiye’de yabancı bayraklı gemiler hakkında ihtiyati haciz kararı, sadece, geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı ya da kızağa alındığı yer mahkemesi tarafından verilir. Bu doğrultuda Türk karasularından uğraksız şekilde geçiş yapan gemi hakkında ihtiyati haciz kararı verilemeyecektir.
- Alacaklı tarafından teminat gösterilmesi.
Deniz alacağı olan birinin ihtiyatı haciz talep edebilmesi için belirli bir miktar teminat göstermesi gerekmektedir.
TTK MADDE 1363
(1) Deniz alacağını teminat altına almak üzere ihtiyati haciz kararı verilmesini isteyen alacaklının, 10.000 Özel Çekme Hakkı tutarında teminat vermesi zorunludur.
(2) Karşı taraf, aynı mahkemeden her aşamada teminat miktarının artırılmasını isteyebilir. Bu istem değerlendirilirken, ihtiyati haciz sebebiyle geminin seferden alıkonulduğu süre boyunca, gemi için yapılan günlük işletme giderleri ve ihtiyati haciz dolayısıyla yoksun kalınan kazançlar dikkate alınır. Teminatın artırılmasına karar verilirse, mahkeme, hangi sürede ek teminatın yatırılacağını da belirler. Ek teminat süresinde yatırılmazsa, ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.
(3) 1320 nci maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde sayılan gemi alacaklıları teminat yatırmak yükümlülüğünden muaftır.
(4) Alacaklı da aynı mahkemeden teminat miktarının azaltılmasını isteyebilir.
***Yukarıdaki hüküm uyarınca gemi adamlarına, gemide çalıştırılmakta olmaları dolayısıyla ödenecek ücretlere ve diğer tutarlara ilişkin istem haklarına ilişkin gemi alacakları, teminattan muaf tutulmuştur.
- Alacağın muaccel olması.
Gemi hakkında ihtiyatı haciz istenebilmesi için gemi alacağının muaccel olması gerekmektedir. Vadesi gelmemiş deniz alacaklarında, İcra ve İflas Kanununun 257 nci maddesinin ikinci fıkrasında öngörülen şartlar gerçekleştiği takdirde geminin ihtiyati haczi istenebilir. Buna göre muaccel olmayan alacak hakkında ihtiyatı haciz istenebilmesi için:
-Alacak deniz alacağı olmalıdır.
-Borçlunun muayyen yerleşim yeri olmamalı,
-Borçlunun taahhütlerinden kurtulmak maksadıyla mallarını gizlemeye, kaçırmaya veya kendisi kaçmaya hazırlanır yahut kaçar ya da bu maksatla alacaklının haklarını ihlâl eden hileli işlemlerde bulunması gerekmektedir.
***İcra İflas Kanunundan farklı olarak Deniz Ticaret Hukukunda gemi, akdi veya kanuni bir rehinle teminat altına alınmış olsa bile ihtiyati haczi istenebilmektedir. Ayrıca gemi maliki veya üçüncü kişinin bir fiili nedeniyle ipoteğin tehlikeye düşmesi durumunda da alacağın vadesi gelmeden ihtiyati haciz istenebilir.
TTK Madde 1030
(2) Malikin gemiyi işletme tarzı sonucu olarak, ipoteğin sağladığı teminatı tehlikeye düşürecek şekilde gemi veya tesisatının kötüleşmesinden veya ipotekli alacaklının haklarının başkaca tehlikeye girmesinden kaygı duyulur ya da üçüncü kişiler tarafından yapılacak bu gibi müdahaleye ve tahribata karşı malik gerekli önlemleri almazsa, alacaklının istemi üzerine mahkeme;
- 1353 üncü madde uyarınca geminin ihtiyaten haczine,
- b) Gerekli görürse geminin, kaptandan başka bir yediemine bırakılmasına ve
- c) Malikin ihtiyati haczin uygulanmasından başlayarak bir aylık süre içinde gerekli önlemleri almasına, karar verir.
Bu sürenin sonunda önlemlerin henüz alınmadığı veya alınan önlemlerin yetersiz kaldığı anlaşılırsa mahkeme, ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip başlatmak üzere alacaklıya bir aylık süre verir.
- İhtiyati haczi tamamlayan merasimin yerine getirilmesi.
Alacaklı, ihtiyati haciz kararının verildiği tarihten itibaren üç iş günü içinde kararı veren mahkemenin yargı çevresindeki veya geminin bulunduğu yerdeki icra dairesinden kararın infazını istemek zorundadır. Aksi hâlde, ihtiyati haciz kararı kendiliğinden kalkar.
YETKİLİ MAHKEME NERESİDİR?
***Türk Bayraklı gemiler hakkında ihtiyati haciz kararı sadece, geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı veya kızağa alındığı yer mahkemesi ya da aşağıda gösterilen mahkemeler tarafından verilebilir:
-Bir Türk Gemi Siciline kayıtlı gemilerde, sicil yeri mahkemesi.
– Sicile kayıtlı olmayan gemilerde malikin yerleşim yeri mahkemesi.
– 941 inci maddenin üçüncü fıkrası uyarınca tutulan özel sicile kayıtlı gemilerde kiracının yerleşim yeri mahkemesi.
***Türkiye’de yabancı bayraklı gemiler hakkında ihtiyati haciz kararı, sadece, geminin demir attığı, şamandıraya veya tonoza bağlandığı, yanaştığı ya da kızağa alındığı yer mahkemesi tarafından verilir.
***İlgili sözleşmeye konulmuş bir yetki veya tahkim kaydına ya da ayrıca yapılmış olan bir yetki yahut tahkim sözleşmesine göre, hakkında ihtiyati haciz kararı uygulanacak olan deniz alacağının esası hakkında hüküm vermeye bir hakem kurulu veya yabancı mahkeme yetkili olsa yahut deniz alacağının esasına yabancı bir devletin hukuku uygulansa bile, TTK 1354 ve 1355 inci maddelere göre yetkili olan mahkemeler, bir deniz alacağı için teminat elde edilmesini sağlamak üzere ihtiyati haciz kararı vermeye yetkilidir.
***Bir deniz alacağı hakkında, yurt içinde mahkemede dava açıldıktan sonra, ihtiyati haciz kararı, sadece davayı gören mahkemeden istenebilir. Bir deniz alacağı hakkında, hakem önünde veya yurt dışındaki bir mahkemede dava açılmışsa, kesin hüküm verilinceye kadar ihtiyati haciz kararı, sadece TTK 1354 ve 1355 inci maddelere göre yetkili olan mahkemeden istenebilir.
# Deniz Ticaret Hukuku – Geminin Haczi Deniz Ticaret Hukuku – Geminin Haczi Deniz Ticaret Hukuku – Geminin Haczi
