Akreditif Nedir?

Akreditif Nedir?

Akreditif, uluslararası ticarette alıcı ve satıcı arasındaki riskleri minimize etmek için kullanılan bir ödeme yöntemidir. İthalatçı ve ihracatçı arasında gerçekleşen dış ticaret işlemlerinde, akreditifli işlemler taraflara güven sağlamak amacıyla kullanılır. Bankalar, tarafsız bir konumda olduğu için akreditifte belirlenen kurallar ve ibraz edilen belgeler üzerinden işlem yaparlar. Bu sayede, iletişim zorluklarının ve zaman dilimlerinin neden olduğu riskler minimize edilir ve güvenli ticaret yapılır.

Akreditif, ithalatçı ve ihracatçı arasında anlaşma sağlandıktan sonra, ithalatçının bankası olan amir banka tarafından açılır. Bu akreditif metni, ithalatçının, ihracatçıya ödeme yapabilmesi için hangi belgelerin ve şartların ne zaman ibraz edilmesi gerektiğini bildirir. Bu belgelerin zamanında ve doğru şekilde ibraz edilmesi halinde, amir banka, ödeme yapma taahhüdünde bulunur. İhracatçı ise, belirtilen koşulları ve tarihi yerine getirdiği takdirde ödemesini alacağını bilir. Bu şekilde, her iki taraf da risklerini en aza indirir.

Akreditif işlemlerinde farklı roller üstlenen taraflar bulunur. İhracatçı lehtar olarak adlandırılırken, ithalatçı amir olarak adlandırılır. Amir banka, akreditifi açan ithalatçının bankasıdır ve akreditifi ihracatçıya bildiren ihbar bankası ihracatçının ülkesindeki bankadır. Teyit bankası ise akreditifin teyitli açıldığı durumlarda, ihracatçının ülkesinde akreditife teyit veren bankayı ifade eder. İhbar bankası ve teyit bankası genellikle aynı banka olmasına rağmen bazı durumlarda farklı bankalar da olabilir.

Akreditifli işlemlerde kullanılan süreçler ve kurallar, International Chamber of Commerce (ICC) tarafından yayımlanan UCP 600 (Uniform Customs & Practice for Documentary Credits) broşüründe düzenlenmiştir. Bu broşür, akreditif açılışlarında referans olarak gösterilerek hangi kuralların geçerli olduğunu karşı bankaya bildirir. Akreditifli işlemlere aracılık eden bankalar için önemli bir kaynaktır.

Akreditif Hukuki Niteliği

El birliğiyle gerçekleştirilen uluslararası ticaret, karşılıklı taahhütlerin yerine getirilmesi konusunda taraflara güvence sağlayan bir kavram olan akreditifi içerir. Akreditif, temel ilişki ve akreditif ilişkisi olmak üzere iki farklı hukuki ilişkinin eş zamanlı olarak var olmasına dayanır. Akreditif sözleşmesi geçerli ve bağlayıcı olsa da temel ilişki kesin olmayabilir. Ancak akreditif sözleşmesi, temel ilişkiden bağımsız olduğu için, yetkili banka, lehtar olarak adlandırılan satıcıya akreditifte belirtilen koşullara uygun olarak ödeme yapmakla yükümlüdür. Bununla birlikte, bu durumda sebepsiz zenginleşme hükümleri devreye girebilir. Temel ilişkiye dayanan sözleşmede irade bozukluğu, ciddi yanılgı veya aldatma gibi durumlar varsa sözleşmenin iptali gündeme gelebilir. Akreditifin yapısı, temel ilişkiye dayanan anlaşmada bile akreditif bedelinin talep edilmesini mümkün kılar. “Akde aykırılık” ifadesi kullanıldığında, borcun hiç veya yeterli şekilde yerine getirilmemesi kavramları ortaya çıkar. Temel ilişkiye dayanan sözleşmede kusur kavramının, hukukun makul olarak kabul edilemeyecek kadar farklılık içeren bir niteliğe sahip olması gerektiği sonucuna varılmaktadır. Belirlenen nicelikten eksik bir ifa gerçekleşirse, bu durum ayıplı ifa değil eksik ifa olarak değerlendirilmeli ve dolayısıyla gereği gibi ifanın yerine getirilmemesinin hüküm ve sonuçlarının ortaya çıktığı kabul edilmelidir. Lehtar satıcı, alıcının talep ettiği şeyden başka bir şey teslim ederse, genel olarak Türk Hukuku’nda “aliud ifa” durumu söz konusu olur. Türk hukukunda, ödeme talebinin Türk Medeni Kanunu’nun 2/II maddesinde düzenlenen kötüye kullanma yasağına aykırı nitelikte olduğunun belirlenmesi durumunda, akreditif ilişkisinin temel ilişkiden bağımsızlığının ileri sürülemeyeceği ilkesi benimsenmiştir. Ayrıca, akreditifin temel ilişkiden bağımsızlığının ileri sürülemeyeceği durumları değerlendirirken, açık delilin varlığında bankanın talebi doğrudan karşılayabileceği ve alıcının mahkeme aracılığıyla alacağı tedbir kararı sonucunda ödemenin durdurulabileceği kabul edilmektedir.

Akreditif Tarafları

1. Akreditif Amiri (Applicant): Akreditif amiri, ithalatçıdır ve akreditif açma talimatını kendi bankasına veren kişidir. İthalatçı, dış ticaret işlemleri kapsamında mal veya hizmet satın almak istediğinde, akreditif amiri olarak hareket eder. Akreditif amiri, akreditifin koşullarını belirleyen talimatları ve gerekli belgeleri bankasına ileterek akreditifin açılmasını sağlar.
2. Amir Banka (Opening Bank, Issuing Bank): Amir banka, akreditifi açan ve akreditif amirinin bankasıdır. İthalatçının talimatı üzerine akreditifi düzenleyen ve lehtara ödeme yapma taahhüdünde bulunan bankadır. Amir banka, akreditifte belirtilen şartlara uygun olarak belgelerin ibraz edilmesi durumunda ödeme yapar.
3. Muhabir Banka: Muhabir banka, akreditifin ihbar edildiği veya gerektiğinde teyit ilave eden bankadır. Akreditif, genellikle lehtara ihbar edilmesi gerektiği için muhabir banka bu görevi üstlenir ve akreditifi lehtara bildirir. Aynı zamanda akreditifi teyit etmekle de sorumlu olabilir, yani akreditifin ödeme taahhüdünü doğrular. İlgili belgelerin uygunluğunu kontrol eden ve ödeme yapabilecek yetkiye sahip olan banka da muhabir banka olarak görev yapar.
4. Lehtar (Beneficiary): Lehtar, ihracatçıdır ve akreditifin lehine açıldığı kişidir. Akreditifin ödeme yapılacak tarafıdır ve akreditif şartlarına uygun belgeleri ibraz ettiğinde ödeme alır. Lehtar, mal veya hizmet sağlayıcısı olarak akreditif amiri ile ticari bir ilişki içerisindedir ve akreditifin koşullarını yerine getirerek ödeme almayı hedefler.

Bu taraflar arasındaki işbirliği ve uyum, akreditifli işlemlerin sorunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlar. İthalatçı, amir banka ve muhabir banka akreditif sürecini başlatırken, ihracatçı (lehtar) belgelerin doğru şekilde ibraz edilmesiyle ödeme almayı hedefler. Bu şekilde, akreditif işlemleri taraflar arasında güven ve koruma sağlayarak uluslararası ticaretin sürdürülmesine yardımcı olur.

Akreditif Çeşitleri

Akreditif çeşitleri, ödeme koşulları, şekil şartları ve verdikleri güvencelere göre farklılaşır. Öncelikle, peşin, vadeli ve kabul kredili olmak üzere üç farklı ödeme yöntemi bulunur. Vadeli ve kabul kredili akreditifler arasındaki tek fark, kabul kredili işlemlerde poliçe düzenleniyor olmasıdır.

Akreditifler, şekil şartları bakımından ikiye ayrılır. Bunlar dönülemez (irrevocable) ve dönülebilir (revocable) akreditiflerdir. Dönülemez akreditifler, değişiklik yapılmadan güvence sağladığı için tercih edilen bir yöntemdir. Son UCP 600 broşüründe ise revocable akreditifler devre dışı bırakılmıştır.

Akreditifler ayrıca teyitli ve teyitsiz olmak üzere de sınıflandırılır. Teyitli akreditifler, ihracatçı açısından en güvenilir ödeme yöntemidir. Teyit veren banka, ihracatçının evrakları eksiksiz teslim ettiği anda, amir bankanın onayını beklemeden ödeme yapar. Teyitsiz akreditiflerde ise evraklar amir bankaya gönderilerek onun ödeme yapması beklenir.

Bu çeşitlilikte bazı akreditif türleri bulunur. Görüldüğünde ödemeli akreditifler, akreditif şartlarına uygun belgelerin ibraz edilmesiyle hemen ödeme yapılan akreditiflerdir. Vadeli ödemeli akreditiflerde ise ödeme, belirli bir süre sonra gerçekleşir ve poliçe gibi belgelere gerek duyulmaz. Poliçe kabullü ödeme akreditiflerinde ise ödeme için belirli bir süre beklenir ve vadeli bir poliçenin kabul edilmesi gerekmektedir.

Devredilebilir akreditifler, akreditif lehdarının akreditif tutarının tamamını veya belirli bir kısmını başka bir firmaya/devralan firmalara devretme imkânı sağlar. Bu tür akreditifler, finansman ihtiyacı olan aracı firmaların büyük mal alım satımlarında kullanılmaktadır.

Peşin ödemeli (red clause) akreditifler, satıcının finansmanını sağlamak için kullanılan bir yöntemdir. Bu tür akreditiflerde, akreditif tutarının bir kısmı veya tamamı sevkiyattan önce lehdara (ihracatçıya) avans olarak ödenir.

Bir akreditif karşılığında açılan akreditifler ise genellikle devredilebilir akreditiflerle aynı amaca hizmet eder. İhracatçıların asıl üretici olmadığı durumlarda veya mevcut akreditifin devredilemez veya yetersiz olduğu durumlarda kullanılır.

Bu çeşitli akreditif türleri, ticaret işlemlerinde ödeme güvencesi ve finansman ihtiyaçlarının karşılanması için farklı seçenekler sunar. Her bir akreditif türü, taraflar arasında yapılan anlaşmalar ve ihtiyaçlar doğrultusunda tercih edilebilir ve kullanılabilir.

1. Görüldüğünde Ödemeli (Sight L/C): Bu tür akreditiflerde, akreditif şartlarına uygun belgelerin lehtar tarafından akreditifin vadesi içinde ibraz edilmesi durumunda ödeme hemen gerçekleştirilir. Amir banka, belgeleri aldıktan sonraki iş günü itibarıyla en fazla 5 iş günü içinde lehtar bankaya (teyit bankası) rezerv bildirimi veya ödeme yapma yükümlülüğüne sahiptir.
2. Vadeli Akreditif (Deferred L/C): Bu tür akreditiflerde, akreditif şartlarına uygun belgelerin lehtar tarafından akreditifin vadesi içinde ibraz edilmesi durumunda ödeme, akreditifte belirtilen vadeli ödeme tarihinde gerçekleştirilir. Ödeme vadesi, genellikle fatura tarihinden itibaren belirli bir süre veya yükleme tarihinden itibaren belli bir zaman sonra olabilir.
3. Devredilebilir Akreditifler (Transferable Letter of Credit): Bu tür akreditifler, akreditifin lehtarının malın üreticisi veya imalatçısı olmadığı durumlarda kullanılır. Akreditifin transferable olabilmesi için akreditif belgesinde “TRANSFERABLE” ibaresi yer almalıdır. Bu tür akreditiflerde, akreditifi açan amir, akreditifi ilk alan birinci lehdar olarak adlandırılırken, akreditifin transfer edildiği taraf ise ikinci lehdar olarak adlandırılır.
4. Kabul Kredili Akreditif (Acceptance L/C): Bu tür akreditiflerde, akreditif şartlarına uygun belgelerin lehtar tarafından akreditifin vadesi içinde ibraz edilmesi durumunda ödeme, akreditifte belirlenen ödeme vadesinde gerçekleştirilir. Ancak bu tür akreditiflerde, bir poliçe eşliğinde belgelerin ibraz edilmesi gerekmektedir.
5. Peşin Ödemeli Akreditifler (Red Clause Letter of Credit): Bu tür akreditiflerde, akreditif tutarının tamamı veya bir kısmı ihracatçıya peşin olarak ödenir. Bu şekilde, ihracatçıya finansman sağlanmış olur. Ancak alıcının riski bu durumda daha yüksektir. Ödeme yapıldığında malın satıcısı, ilgili malların yüklemesini yapmazsa ödemesini geri almayabilir. Bu nedenle malın alıcısı, satıcıya ödeme yapacağı tutar için avans teminat mektubu talebinde bulunabilir.

Uluslararası ticarette akreditif uygulaması aşağıdaki adımlarla gerçekleşir:

1. Alıcı ve satıcı arasında bir sözleşme yapılır.
2. Alıcı, kendi bankasına akreditif açılması talimatını verir.
3. Alıcının bankası (amir banka), akreditif metnini hazırlar ve satıcının bankasına (aracı banka) iletir.
4. Aracı banka, akreditif metnini satıcıya ileterek bilgilendirir.
5. Satıcı, akreditif şartlarına uygun olarak mallarını yükler ve belgelerini hazırlar.
6. Satıcı, belgeleri belirlenen süre içinde kendi bankasına ibraz eder.
7. Aracı banka, ibraz edilen belgeleri amir bankaya gönderir.
8. Amir banka, belgeleri inceler ve uygun bulunması halinde ödeme yapar veya vadede ödeme taahhüdünde bulunur.
9. Amir banka, belgeleri alıcıya teslim eder.
10. Alıcı, malını gümrükten çeker.

Ödemesi yapılacak akreditiflerde, belgelerin teslim edildiği aşamada ödeme amir banka tarafından gerçekleştirilir. Ancak vadeli veya kabul kredili akreditiflerde ödeme, vade veya poliçe vadesinde yapılır.

Lehdarın bulunduğu ülke ile amir bankanın bulunduğu ülke farklı olması durumunda, lehdarın bankasının yanı sıra bir aracı bankayla da çalışılabilir. Aracı banka, amir bankanın yetkisi doğrultusunda İhbar Bankası, Teyit Bankası veya Görevli Banka olarak adlandırılır.

Akreditif uygulaması, yukarıdaki adımlar çerçevesinde gerçekleştirilir, bu sayede ticari ilişkinin her iki tarafı da karşılıklı edimsel yükümlülüklerin ifa edilmesi noktasında güvence altına alınmış olur.

Tel: +90 216 349 44 85

GSM: +90 532 302 03 17

E-mail: [email protected]

Sitemizde yayınlamış olduğumuz güncel makalelere buradan da ulaşabilirsiniz. 

KAYNAKÇA: Akreditif Hukukunda Temel İlişkiye Esas Geçersizlik ve Akde Aykırılık Durumlarının Türk Borçlar Kanunu Çerçevesinde İrdelenmesi – Dr. Hande ATMACA ÜLKÜ , https://www.isbank.com.tr/

Akreditif Nedir? Akreditif Nedir? Akreditif Nedir? Akreditif Nedir? Akreditif Nedir?