Fazla Çalışma (Mesai)
4857 sayılı İş Kanunu’nun çalışma süresi başlıklı 63. maddesinde belirtildiği üzere; “Genel bakımdan çalışma süresi haftada en çok kırkbeş saattir. Aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.” hükmü ile normal mesai saati haftalık 45 saat olarak belirlenmiştir. Bu süre sözleşme ile azaltılabilir; ancak artırılması mümkün değildir.
Yukarıda normal çalışma süresi belirlenmiş olmakla birlikte 45 saatin üzerinde çalışma yasaklanmamış ancak bazı sınırlamalara ve ek yükümlülüklere tabi tutulmuştur. Bu bağlamda kanunun 41. maddesinde fazla çalışmâ konusu düzenlenmiştir ve haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışmâ olarak nitelendirilmiştir.
Fazla çalışmaya ilişkin şartlar ve sınırlandırmalar şunlardır:
- İşyerinde fazla çalışmaya ihtiyaç söz konusu olduğunda işveren 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. Maddesine göre işçinin onayını almak zorundadır (İş Kanunu m.41/7). Buna göre işçinin onayı alınmadan işçiye fazla çalışmanın yaptırılması hukuka aykırıdır.
- Fazla çalışmanın süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz (İş Kanunu m.41/8). Kanunun emredici hüküm niteliğinde koyduğu sınırın aşılması halinde işçinin iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmesi mümkündür.
Fazla Çalışma Durumunda İşçinin Hakları:
Fazla çalışmanın söz konusu olduğu takdirde; işçiye zamlı ücret ödenmesi veya serbest zaman kullandırılması şeklinde fazla çalışmanın karşılığı verilmelidir. Kanunda bu konuya ilişkin düzenlemeler şu şekildedir:
- “Her bir saat fazla çalışmâ için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.”(İş Kanunu m.41/2)
- “Fazla çalışma, veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.” (İş Kanunu m.41/4)
Yukarıdaki kanun hükümlerinden anlaşıldığı üzere fazla çalışmanın karşılığında işçinin %50 zamlı ücret talep etme hakkı olduğu gibi serbest zaman talep etme hakkı da bulunmaktadır. Dikkat edilmesi gereken husus ücret yerine serbest zaman kullandırılabilmesi için muhakkak işçinin talebi ve onayı olmalıdır. Bu konudaki tercih hakkı kanunen işçiye bırakılmış olup işveren tarafından işçinin onayı alınmadan serbest zaman kullandırılması hukuka aykırıdır. Bu sebeple işveren serbest zaman kullandırıldığını ileri sürse ve gerçekten de serbest zaman kullandırılmış olsa bile hukuka aykırılık sebebiyle söz konusu fazla mesai saatlerinin ayrıca işçiye ödenmesi gerekmektedir.
