Tüketim ödüncü sözleşmesi, ödünç verenin, bir miktar parayı ya da tüketilebilen bir şeyi ödünç alana devretmeyi, ödünç alanın da aynı nitelik ve miktarda şeyi geri vermeyi üstlendiği sözleşmedir.
Sözleşmenin Konusu
Tüketim ödüncü sözleşmesinin konusu para veya misli şeylerdir, para, kıymetli evrak ya da ticari mallar ödünç sözleşmesinin konusunu oluşturabilirken misli olmayan mallar, yani ferden belirlenmiş mallar tüketim ödüncü sözleşmesinin konusunu oluşturmaz.
Örneğin bir heykeltıraşın belirli bir heykeli muayyen bir maldır. Yine, taşınmazlar da misli olmayan mallardandır. Bu mallar ancak kira veya kullanım ödüncü (ariyet) sözleşmesinin konusunu oluşturabilirler.
Tüketim ödüncünde ödünç veren, ödünç konusu para veya misli bir şeyin mülkiyetini ödünç alana devreder. Buna mukabil, ödünç alan da, ödünç aldığıyla aynı miktar ve nitelikteki aynı türden diğer para veya misli malı ödünç verene devreder.
Tüketim ödüncü, ivazlı ya da ivazsız olarak kararlaştırabilir. Tüketîm ödüncü sözleşmesinin konusunun para olduğu durumlarda ise ivaz olarak faiz kararlaştırılabilir.
Tüketim Ödüncü (Karz) Sözleşmesinin Türlerinin Faiz İstenmesine Etkisi
Ticari nitelikte olmayan tüketîm ödüncü sözleşmesinde taraflar kararlaştırmış olmadıkça faiz istenemez. Ancak ticari nitelikte olan tüketîm ödüncü sözleşmesinde ise taraflarca kararlaştırılmamış olsa bile faiz istenebilir.
Faiz oranının ne olacağı konusu ise TBK’da şu şekilde ifade edilmiştir;
Tüketim ödüncü sözleşmesinde faiz oranı belirlenmemişse, kural olarak ödünç alma zamanında ve yerinde o tür ödünçlerde geçerli olan faiz oranı uygulanır.
Ancak eğer bu hükme göre faiz oranı belirlenemezse bu oranın ne olacağı konusu açıklanmak gerekmektedir.
Ticari olmayan tüketîm ödüncü sözleşmeleri bakımından;
Kanuni faiz ve temerrüt faizine ilişkin 3095 sayılı Kanun m. 1’e göre “Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanununa göre faiz ödenmesi gereken hallerde, miktarı sözleşme ile tespit edilmemişse bu ödeme yıllık yüzde dokuz oranı üzerinden yapılır. Bakanlar Kurulu, bu oranı aylık olarak belirlemeye, yüzde onuna kadar indirmeye veya bir katına kadar artırmaya yetkilidir”. Zaten TBK m. 88/1’de düzenlenen “Faiz ödeme borcunda uygulanacak yıllık faiz oranı, sözleşmede kararlaştırılmamışsa faiz borcunun doğduğu tarihte yürürlükte olan mevzuat hükümlerine göre belirlenir” hükmü 3095 sayılı kanuna göndermede bulunmaktadır.
Bu oranlar dahilinde kalındığında tefecilik suçu vücut bulmayacaktır. Ayrıca taraflar yaptıkları ticari olmayan (adi) tüketim ödüncü (karz) sözleşmelerinde faiz alınacağı noktasında anlaşıp ayrıca faizin oranı noktasında da mutabakata varmışlar ise TBK m. 88/2’ye göre” Sözleşme ile kararlaştırılacak yıllık faiz oranı, birinci fıkra uyarınca belirlenen yıllık faiz oranının yüzde elli fazlasını aşamaz”. O halde taraflar arasında belirlenen faiz oranı TBK m. 88/1’in göndermesiyle 3095 sayılı Kanun m. 1’deki faiz oranını yüzde elli oranda aşmış ise tefecilik suçundan bahsedilmelidir.
Ticari tüketim ödüncü(karz) sözleşmeleri bakımından;
Ticari tüketim ödüncü sözleşmesinde, taraflarca kararlaştırılmamış olsa bile faiz istenebilir. Bir tüketim ödüncü(Karz) sözleşmesinin ticari nitelikte olup olmadığı TTK m. 3’de yer alan esaslar dikkate alınarak belirlenir. Bir tüketim ödüncü sözleşmesi ödünç veren tarafından kazanç sağlama amacıyla yapılıyorsa veyahut ödünç alan ödünç konusunu ticari amaçlarla kullanacaksa yapılan ödünç sözleşmesi TBK m. 387/2 anlamında ticari tüketim ödüncü niteliği taşır.
Taraflar akdettikleri tüketim ödüncü sözleşmesinde faiz oranını belirlememişle ise TTK 9 hükmü dikkate alınmalıdır buna göre;
“Ticari işlerde; kanuni, anapara ile temerrüt faizi hakkında, ilgili mevzuat hükümleri uygulanır. Hükümden anlaşılacağı üzere bir önceki paragrafta ticari olmayan tüketim ödüncü sözleşmesinde yaptığımız faize ilişkin açıklamalar bura da geçerli olmaktadır.
Faize İlişkin Esaslar
-Sözleşmede aksine bir hüküm yoksa, belirlenen faiz, yıllık olarak ödenir.
-Faizin anaparaya eklenerek birlikte yeniden faiz yürütülmesi kararlaştırılamaz.
Zamanaşımı
Ödünç alanın, ödünç konusunun teslimine ve ödünç verenin de bu şeyin teslim alınmasına ilişkin istemleri, diğer tarafın bu konuda temerrüde düşmesinden başlayarak altı ayın geçmesiyle zamanaşımına uğrar.
Ödünç Alanın Ödeme Güçsüzlüğü
Ödünç alan, ödünç sözleşmesinin kurulmasından sonra ödeme güçsüzlüğüne düşerse ödünç veren, ödünç konusunun tesliminden kaçınabilir.
Ödünç veren, ödünç alanın sözleşmenin kurulmasından önce ödeme güçsüzlüğüne düşmüş olduğunu daha sonra öğrenmişse, aynı hakka sahiptir.
Para Yerine Verilen Şeyler Bakımından
Ödünç alana, sözleşmede kararlaştırılan para yerine, kıymetli evrak veya ticari mallar verilirse, borcun tutarı, bunların teslim zamanı ve yerindeki borsa ya da piyasa değeri üzerinden hesaplanır; aksine yapılan sözleşme geçersizdir.
Geri Verme Zamanı
Ödüncün geri verilmesi konusunda belirli bir gün ya da bildirim süresi veya borcun geri istendiği anda muaccel olacağı kararlaştırılmamışsa ödünç alan, ilk istemden başlayarak altı hafta geçmedikçe ödüncü geri vermekle yükümlü değildir.
