Kitle iletişim araçları yoluyla tüzel veya gerçek kişiler hakkında yanlış, gerçeğe aykırı ifadelere veya iddialara yer verilmişse veya özel hayatın gizliliği ile kişinin haysiyet ve şerefine dokunacak söylemler var ise bu yöndeki haberlere karşı yasal haklar bulunmaktadır. Hukuki düzenlemeler, haberin yayınlandığı kitle iletişim aracına göre farklılık göstermektedir. Dolayısıyla öncelikle haberin yayınlandığı kitle iletişim aracının tespit edilmesi gerekmektedir.
Anayasamızın 32. maddesi ile düzeltme ve cevap hakkı (tekzip) düzenlenmiştir. Anayasamızda yer aldığı üzere, “Düzeltme ve cevap hakkı, ancak kişilerin haysiyet ve şereflerine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerçeğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır ve kanunla düzenlenir. Düzeltme ve cevap yayımlanmazsa, yayımlanmasının gerekip gerekmediğine hakim tarafından ilgilinin müracaat tarihinden itibaren en geç yedi gün içerisinde karar verilir.”
Anayasa, düzeltme ve cevap hakkının kanunla düzenleneceğini bildirmiştir. Bu bildirime uygun olarak, dergi, gazete, televizyon, radyo gibi yayın organlarının haberlerine karşı düzeltme ve cevap hakkı düzenlenmişken internet yayınlarına dair böyle bir düzenleme getirilmemiş, erişimin engellenmesine ilişkin hükümler düzenlenmiştir. Dolayısıyla internet yayınlarına ilişkin tekzip yazısı yayınlatılması mümkün değildir. Yalnızca haberin yayınlandığı url adresinin Türkiye Cumhuriyeti internet altyapısı üzerinden erişimi engellenebilmektedir. Dolayısıyla Türkiye Cumhuriyeti haricindeki bir ülke üzerinden, erişimi engellenmiş url adresine erişim mümkün olacaktır. Bu durum, uluslararası hukukun temel prensiplerinden egemenlik ilkesine dayanmaktadır.
Haberlere karşı tekzip yazısı yayınlatılması, erişimin engellenmesi gibi hakların yanında tazminat hakkı da mevcuttur. Haberin özellikle özel hayatın gizliliği hakkına aykırı şekilde yayınlanması halinde, hakkı ihlal edilen kişi duyduğu üzüntü nedeniyle manevi zararlarının tazminini talep edebileceği gibi, maddi yönden de bir kayba uğramış ise maddi zararlarının da tazminini talep edebilir.
Habere karşı tekzip yazısı yayınlatılması veya erişimin engellenmesi gibi hakların kullanılması bakımından önem arz eden bir diğer husus da yine Anayasa’da düzenlenmiş basın özgürlüğüdür. Bu durumda haberin belirli değerlendirilmelere tabi tutularak, basın özgürlüğü ile kişilerin Anayasal hakları yarıştırılacaktır. Tabiri caizse terazinin ağır basan kefesine göre tekzip yazısı yayınlatılması veya erişimin engellenmesi yönünde karar verilip verilmeyeceği netlik kazanacaktır.
Yerleşik Yargıtay İçtihatları doğrultusunda haberin aşağıdaki şartları taşıması halinde basın özgürlüğü kapsamında olduğu yönünde kararlar verilmektedir.
a.Haber gerçek olmalı,
b.Haber güncel olmalı,
c.Haberin verilmesinde kamu yararı bulunmalı,
d.Haberin veriliş biçimi ile özü arasında düşünsel bir bağ bulunmalıdır.
Yukarıdaki şartları taşımayan haberlerin gerçek veya tüzel kişilerin Anayasal haklarını zedelemesi halinde yayının niteliğine göre tekzip yazısı yayınlatılabilmekte veya erişim engellenebilmektedir.
Haberlere karşı yasal haklar, Sulh Ceza Hakimliği’ne verilen şikayet dilekçesi ile kullanılmaktadır. Sulh Ceza Hakimliği’nce yapılan inceleme sonucunda haber hakkında tekzip yazısı yayınlatılması, erişimin engellenmesi veya haberin basın özgürlüğü kapsamında olduğundan bahisle talebin reddi kararları verilebilmektedir. Sulh Ceza Hakimliği’nce verilen kararlara karşı 7 gün içerisinde itirazda bulunmak mümkündür. İtiraz mercii kararın verildiği Sulh Ceza Hakimliği’nce belirtilerek gerekçeli biçimde karar yazılmaktadır.
- GAZETE VE DERGİ GİBİ BASILI YAYINLAR
Gazete ve dergi gibi basılı yayınlara karşı 5187 Sayılı Basın Kanunu’nda tanınan düzeltme ve cevap hakkına başvurulabilmektedir. Düzeltme ve cevap hakkı, günlük hayatta tekzip yazısı olarak karşımıza çıkmaktadır. Yasal düzenlemeye göre, yalnızca süreli yayınlara karşı tekzip yazısı yayınlatma hakkı kullanılabilmektedir. Kitap gibi belirli sürelerle yayınlanmayan yazılı eserlere karşı tekzip yazısı yayınlatma hakkı kullanılamamaktadır. Bu yazılı eserlere karşı tazminat talebi yöneltilebilmektedir.
Gazete ve dergi gibi süreli basılı yayınlara karşı şikayet için 2 aylık süre öngörülmüştür. Bu süre, hakkı ihlale uğrayan kişinin ölmesi halinde; mirasçıların hak kaybına uğramaması açısından 1 ay uzar. Süre, haberin yayınlanma tarihinde işlemeye başlayacaktır. Sürenin kanunda hak düşürücü süre olarak tanımlanması dolayısıyla 2 veya mirasçılık hallerinde 3 aylık sürenin geçmesiyle tekzip yazısı yayınlatılması hakkı kullanılamayacaktır.
Tekzip yazısı yayınlatılması hakkı öncelikle haberin yayınlandığı basılı yayın organının haberle ilgili sorumlu müdürüne yöneltilmelidir. Tekzip yazısının yayın organınca yayınlanmaması veya içeriğinin yasaya aykırı olması halinde Sulh Ceza Hakimliğine yapılacak başvuru ile tekzip yazısı yayınlatılması talebinde bulunulacaktır. Önem arz eden bir husus da başvurunun yayın organına değil sorumlu müdüre yöneltilmesi açısından tebligatın kime yapılacağıdır. Tekzip yazısı yayınlatılması yönündeki talep, noter kanalıyla iadeli taahhütlü olarak sorumlu müdüre hitaben yapılmalıdır.
Sulh Ceza Hakimliği tarafından verilen tekzip yazısı yayınlatılması kararının uygulanmaması veya tekzip yazısının usulüne aykırı şekilde yayınlanması halinde Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde tirajı 100.000’i geçen iki farklı gazetede ilan şeklinde tekzip yazısı yayınlatılır. Bu yayının masrafları tekzip yazısı yayınlatılması kararına uymayan yayın kuruluşunca karşılanır. Ayrıca adli para cezasına hükmedilir.
- TELEVİZYON VE RADYO GİBİ SESLİ VEYA GÖRÜNTÜLÜ YAYINLAR
Televizyon veya radyo kanalıyla gerçekleştirilen yayınlarda ise ikili bir ayrım söz konusudur. TRT, Türkiye Cumhuriyeti resmi yayın organı sayıldığından diğer özel yayın kuruluşlarından farklı bir düzenlemeye sahiptir. Dolayısıyla TRT aracılığıyla gerçekleştirilen yayınlarda 2954 Sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu uygulanacaktır. Özel yayın kuruluşlarının gerçekleştirdikleri yayınlara karşı ise 6112 Sayılı Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayın Hizmetleri Hakkındaki Kanun’da tanınan düzeltme ve cevap hakkına başvurulabilmektedir.
- TRT yayınlarına karşı yasal haklar
TRT yayınlarına karşı tekzip yayınlatılması yoluna gidilmesi için 7 günlük hak düşürücü süre öngörülmüştür. Ancak bu süre; gazete, dergi gibi yayınlardakinden farklı olarak mirasçıların başvuruda bulunması halinde uzatılmamaktadır. Tekzip yazısı yayınlatılması için TRT Genel Müdürlüğü’ne başvuruda bulunulur. Yapılan başvuruya ret kararının verilmesinin ardından iki gün içerisinde Ankara Sulh Ceza Hakimliği’ne başvuruda bulunulur. TRT Genel Müdürlüğü’ne başvuru yapılmadan Ankara Sulh Ceza Hakimliği’ne başvuruda bulunulamaz. Ankara Sulh Ceza Hakimliği’nin verdiği karara karşı tebliğ tarihinden itibaren iki gün içerisinde Ankara Asliye Ceza Mahkemelerine itiraz edilebilir. Ankara Asliye Ceza Mahkemesi’nce verilen karar kesindir. Tekzip yazısı yayınlatılması yönünde karar verilmesi halinde kararın tebliğini takip eden iki gün içerisinde tekzip yazısının yayınlatılması zorunludur.
*Özel yayınlara karşı yasal haklar
Özel yayınlara karşı tekzip yayınlatılması yoluna gidilebilmesi için 60 günlük hak düşürücü süre öngörülmüştür. Bu süre, mirasçıların başvuruda bulunması halinde 30 gün uzar. Tekzip yazısı yayınlatılması talebi özel yayın kuruluşuna iletilir. Talebin sonuçsuz kalması halinde hakkı ihlal edilen kişinin ikamet ettiği yerdeki Sulh Ceza Hakimliği’ne başvuruda bulunulur. Kişinin yurt dışında ikamet etmesi halinde yetkili Sulh Ceza Hakimliği, Ankara Sulh Ceza Hakimliği’dir. Yazılı yayınlar ve TRT düzenlemesinden farklı olarak özel yayınlara karşı tekzip yazısı yayınlatılması hakkının Sulh Ceza Hakimliği’nden talep edilebilmesi için ilgili kuruluşa başvurulması zorunlu değildir. Sulh Ceza Hakimliği’nin vermiş olduğu kararlara karşı Asliye Ceza Mahkemeleri nezdinde itiraz edilebilir.
- İNTERNET ORTAMINDAKİ YAYINLAR
İnternet ortamında gerçekleştirilen yayınlara karşı ise 5651 Sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarlar Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’da tanınan erişimin engellenmesi hakkına başvurulabilmektedir.
Aşağıdaki nedenlerden birinin mevcut olması halinde erişimin engellenmesi yoluna gidilir.
*İntihara yönlendirme, Çocukların cinsel istismarı, Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma, Sağlık için tehlikeli madde temini, Müstehcenlik, Fuhuş, Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama suçlarının işlenmesi,
*Genel güvenlik veya suç işlenmesinin önlenmesi,
*Kişilik haklarının ihlal edilmesi,
*Özel hayatın gizliliğinin ihlal edilmesi,
*Fikri ve sınai hakların ihlali,
İlk iki maddede yer alan nedenler, Cumhuriyet Savcılıkları tarafından re’sen kamu adına takip edilmektedir. Özel hukuk kişilerinin şahsi başvuruları yalnızca ihbar niteliği taşır. Dolayısıyla haberlere karşı yasal haklar konulu makalemizin konusunu oluşturmamaktadır.
İnternet ortamındaki yayınlara karşı bir başvuru süresi öngörülmemiştir. Çünkü yayınlanan haber internet ortamında var olduğu sürece kişilik hakları ihlal edilmeye devam etmektedir. Süreli yayınlarda kanunun bir süre belirlemesinin sebebi, süreli yayınların okunması ve dağıtımının tamamlanması ile ihlalin sona ermesidir. Erişimin engellenmesi başvurusu için öncelikle yayın kuruluşuna başvuru zorunluluğu aranmamıştır. Dolayısıyla direkt olarak Sulh Ceza Hakimliği’ne başvuruda bulunulması mümkündür.
Bu yazımızda haberlere karşı yasal haklar konusuna değindik. Haberlere karşı yasal haklar ve diğer herhangi bir konu hakkında profesyonel destek almak için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
