Gaiplik, bir kimseden uzun süre haber alınamaması veya ölüm tehlikesi içinde kaybolmasından bahisle mahkeme kararıyla ölmüş olabileceğinin kabul edilmesidir. Gaiplik kararı gerçek kişiler için verilebilmekte olup tüzel kişiler için gaiplik kararı verilmesi söz konusu değildir.
Gaiplik ve ölüm karinesi farklı hukuki kavramlardır. Türk Medeni Kanunu uyarınca bir kişinin ölümü nüfus kayıtları ile ispat olunur. Nüfus kayıtlarının ölü olarak göstermediği bir kimsenin öldüğünü iddia eden kişi ispatla mükelleftir. Bazı hallerde bir kimsenin öldüğü kabul edilerek bu ispat koşulu aranmaz. Bu haller ölüm karinesi ile birlikte ölüm karinesidir.
Ölüm karinesi, bir kimse ölümüne kesin gözle bakılmayı gerektiren durumlar içinde kaybolursa, cesedi bulunamamış olsa dahi gerçekten ölmüş sayılır denilmek suretiyle Türk Medeni Kanunu’nun 31. Maddesinde tanımlanmıştır. Ölüm karinesinin iki şartı, ölüme kesin gözle bakılması ve cesedin bulunamamış olmasıdır. Ölüm karinesi içerisinde bulunan kişinin nüfus kayıtlarına ölü olarak geçirilmesi mümkündür.
Birlikte ölüm karinesi, birden fazla kişiden hangisinin önce veya sonra öldüğü ispat edilemezse hepsi aynı anda ölmüş sayılır denilmek suretiyle Türk Medeni Kanunu’nun 29. Maddesinde tanımlanmıştır. Bu durumun en belirgin örneği uçak kazalarıdır. Uçağın düştüğü anda içerisindeki kişilerin hangisinin önce hangisinin sonra öldüğü tespit edilemiyorsa hepsi birlikte ölmüş kabul edilecektir. Birlikte ölüm karinesi, diğer tüm karineler gibi kalıp olayın yaşanması ile gerçekleşir. Dolayısıyla mahkeme kararı aranmaz. Yine har karinede olduğu gibi birlikte ölüm karinesinin de aksi ispat olunabilir.
Gaiplik kararı alınmak üzere başvurulacak mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesidir. Gaiplik kararının talep edilmesi üzerine kişinin hakkında gaiplik kararı talep edilmiş olduğu mahkemece ilan ettirilir. Kanun koyucu tarafından bu hükmü, gaip olduğu iddia edilen kişiyi korumak amacıyla yasalaştırmıştır.
Gaiplik kararı ile birlikte kişinin en son haber alındığı vakitten veya ölüm tehlikesi içerisinde kaybolduğu tarihten itibaren kişinin gaipliğine karar verilir. Dolayısıyla gaiplik kararı geçmişe yürüyen bir karardır. Ancak kişi nüfus kayıtlarına ölü olarak geçirilmez.
II.ŞARTLARI
Türk Medeni Kanunu, gaiplik için iki şarttan birinin mevcut olmasını aramıştır. Bu şartlardan ilki, ölüm tehlikesi içinde kaybolma, ikincisi ise uzun süre haber alınamamadır.
Ölüm tehlikesi içerisinde kaybolmaya örnek olarak kişinin katıldığı savaşta tehlikeli bölgeden dönmemiş olması, batan gemide olması, yangında kaybolma gibi durumlar sayılabilir. Kanun koyucunun belirlemiş olduğu en alt süre, ölüm tehlikesi içerisinde kaybolma tarihinden itibaren en az 1 yıldır. Bu sebeple kaybolma tarihinden itibaren 1 yıl geçmeden ölüm tehlikesi içerisinde kaybolan kişinin gaipliğine karar verilemez. Sürenin başlangıcında ise tehlikenin ortadan kalktığı tarih esas alınır.
Kişiden uzun süre haber alınamamasına örnek olarak ise turizm amacıyla şehir değiştiren kişiden haber alınamaması gösterilebilir. Ancak bu durumun gerçekten gaiplik sebebi olabilmesi için uzun bir süre zarfında kişiden haber alınamıyor olması gerekmektedir. Nitekim kanun koyucu, en son haber tarihinin üzerinden en az 5 yıl geçmiş olması gerektiğini hüküm altına almıştır.
III.AİLE HUKUKU BAKIMINDAN SONUÇLARI
Gaip kişi ile evli bulunan kimse, dilerse evliliği sona erdirebilir. Kanun koyucu eşin dilerse evlilik bağını sürdürebilmesine imkan tanımıştır. Evliliğin sona erdirilmesi yönündeki başvuru, gaiplik için yapılacak başvuru ile birlikte yapılabileceği gibi ayrıca da yapılabilmektedir.
Evlilik mahkeme kararıyla sona erdirilmedikçe gaip kimsenin eşi, yeniden evlenemez. Evliliğin feshi davasının gaiplik iddiasından ayrıca açılacak olması halinde gaibin eşinin yerleşim yeri mahkemeleri yetkilidir. Ancak gaiplik başvurusu ile birlikte talep edilecek ise gaip kimsenin Türkiye’deki son yerleşim yeri, eğer Türkiye’de hiç yaşamamışsa nüfusa kayıtlı olduğu yer, böyle bir kayıt da yoksa anasının veya babasının nüfusa kayıtlı olduğu yer mahkemeleridir.
