BROKER NEDİR?
Sigortacılık Kanunu’ndaki tanıma göre broker, “Sigorta veya reasürans sözleşmesi yaptırmak isteyenleri temsil ederek, bu sözleşmelerin yaptırılacağı şirketlerin seçiminde tamamen tarafsız ve bağımsız davranarak ve teminat almak isteyen kişilerin hak ve menfaatlerini gözeterek sözleşmelerin akdinden önceki hazırlık çalışmalarını yürütmeyi ve gerektiğinde sözleşmelerin uygulanmasında veya tazminatın tahsilinde yardımcı olmayı meslek edinen kişiyi” ifade eder.
Brokerler, Sigortacılık Kanunu’na ve “Sigorta ve Reasürans Brokerleri Yönetmeliği’ne tabidir. İlgili mevzuatlarda hüküm bulunmadığı takdirde TBK 520 ve davamı hükümleri uygulanır. Simsarlıkta hüküm bulunmayan hallerde ise Türk Borçlar Kanunu’ndaki vekalet sözleşmesi hükümleri uygulanır.
BROKERİN HUKUKİ NİTELİĞİ NEDİR?
Brokerlik sözleşmesinde, taraflardan biriyle daimi bir aracılık durumu yoktur, tarafları sözleşme için bir araya getirme durumu vardır. Esasen broker, simsarın özel bir türüdür. Simsar, sözleşmenin kurulması imkanını sağlayan, tarafları birbiriyle tanıştıran ve sözleşmenin yapılmasını sağlayan kişidir. Broker da TBK 520de belirtilen simsarlık hükümlerine uygun iş görür ayrıyeten sigortalının hak ve menfaatlerini korur. Broker, sigorta sözleşmesi yaptırmak isteyen kişilerin yanında yer alan, bu kişilere uygun sigorta şirketi öneren, aracılık yapan, yardımcı olan kişilerdir.
BROKERİN UNSURLARI NELERDİR?
Brokerin unsurları açısından doktrinde farklı değerlendirmelerle karşılaşılmaktadır. Kimi hukukçular sigorta brokerinin unsurlarını “sigorta ettireni temsil yetkisine sahip olma”, “bağımsızlık”, “aracılık yapma” ve “ücret” olarak sıralamaktadır. Bazı hukukçular ise sigorta brokerinin unsurlarını “sözleşmelere aracılık etme”, “bağımsızlık”, “ücret”, “meslekî sorumluluk sigortası”, “süreklilik” ve “sigorta brokerinin faaliyetine ilişkin özellikler” şeklinde tasnif etmektedir. Bu unsurlardan bazıları şöyle sıralanabilir;
Bağımsızlık: Broker taraflardan hiçbirine daimi olarak bağlı değildir. Kanunî tanıma göre broker, sigorta veya reasürans sözleşmesinin akdedileceği şirketin seçiminde tamamen tarafsız ve bağımsız davranır.
Tarafsızlık: Broker aracılık işlerini dürüst olarak yerine getirmeli ve tarafsız olmalıdır. Ancak bunun yanında sigortalının hak ve menfaatlerini korumalıdır. Tarafsızlık broker ve simsarlığı birbirinden ayıran en önemli unsurdur.
Teminat altına almak isteyenlerin hak ve menfaatlerini gözetmek: Aracılık faaliyetine ek olarak, sigorta veya reasürans sözleşmesi akdetmek isteyen kişilere (müşterilerine) yönelik pek çok yardım faaliyetini de yerine getirir. Bu noktada broker, simsardan ayrılır. Simsarın aksine bir tarafa (sigorta veya reasürans sözleşmesi yaptırmak isteyen kişi, müstakbel sigorta ettiren veya müstakbel reasürçr) daha yakındır ve bu kişiye aracılık faaliyetine ek olarak başka türlü yardım faaliyetlerinde de bulunabilir. Sigortacılık Kanunu md. 2/d uyarınca broker sözleşmenin akdine yönelik hazırlık faaliyetlerini yürütür, sözleşmelerin uygulanmasında, özellikle tazminatın tahsilinde yardımcı olur.
Süreklilik: Buradaki süreklilik; brokerin bu faaliyeti meslek haline getirmiş olması anlamına gelmektedir. Sigorta Kanunu’na göre brokerlik, Hazine Müsteşarlığından alınan ruhsatla yerine gerçekleştirilebilen bir faaliyet olup, ruhsatın alınabilmesi için de birtakım şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Ancak burada bahsedilen süreklilik, sözleşme taraflarının daimi temsilcisi olmak anlamına gelmemektedir. Zira sigorta sözleşmesinin yapılmasıyla brokerin görevi son bulur.
Ücret: Brokerlik ücret karşılığı yapılır. Broker yaptığı iş karşılığında ücret almazsa brokerlik sözleşmesi olarak değil vekalet sözleşmesi olarak değerlendirilir. Dolayısıyla Broker, gerçekleştirdiği brokerlik faaliyeti dolayısıyla ya kendi müşterisinden, ya da sigorta veya reasürans sözleşmesinin karşı tarafını oluşturan sigortacı veya reasürörden mutlaka ücret almalıdır.
SK 21 uyarınca sigorta şirketlerinin, sigorta acentelerinin ve sigorta eksperlerinin ortakları, yönetim ve denetiminde bulunan kişiler ve bunlar adına imza atmaya yetkili olanlar ile meslekî faaliyette bulunan şirket çalışanları; brokerlik yapamaz, tüzel kişi brokerin yönetim ve denetim kurullarında görev alamaz, imzaya yetkili olarak çalışamaz, bunlara ortak olamaz ve bunlardan ücret karşılığı herhangi bir iş kabul edemez. Bu sınırlandırmalar söz konusu kimselerin eş ve velayeti altındaki çocukları için de geçerlidir.
BROKERİN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
Brokerlik sözleşmesi her 2 tarafa da borç yükleyen bir sözleşmedir. Brokerin hak yükümlülükleri;
- Ücret isteme hakkı: Sözleşmenin kurulmasıyla broker ücret istemeye hak kazanır. Sözleşmede ücretin kararlaştırılmaması halinde teamül ücret ödenir. Brokerin ücret isteme hakkı, tarafsızlıkla bağdaşmayacak şekilde üstlendiği borca aykırı davranması halinde son bulacaktır.
- Giderleri isteme hakkı
- Hapis hakkı
- Aracılık etme, tarafları buluşturma yükümlülüğü: Brokerin en temel görevi, müşterisinin ihtiyaçları doğrultusunda, müşterisine en uygun sigortacıyı bularak müşterisi ile diğer taraf arasında müşteri için en uygun koşullardaki sigorta veya reasürans sözleşmesinin akdedilmesine aracılık etmektir.
- Sır saklama yükümlülüğü: Sigortacılık Kanunu md. 21/5 “Sigorta brokerleri ve bunların yanlarında çalışanlar, işleri dolayısıyla öğrendikleri bilgi ve sırları ilgililerin izni olmaksızın açıklayamaz. Ancak, suç teşkil eden hallerin yetkili mercilere duyurulması zorunludur.” hükmünü amirdir. Kanun hükmü uyarınca hem brokerin kendisi hem de çalışanları sır saklama borcu altındadır. Brokerin sır saklama yükümlülüğü genellikle brokerlik sözleşmesine taraf olan müşterisine karşıdır. Ancak brokerin brokerlik faaliyeti esnasında sigorta ve reasürans şirketlerinin sırlarını öğrenmesi de mümkündür. Brokerlik faaliyeti çerçevesinde karşı taraftaki şirketin sırlarını öğrenen broker öğrendiği sırları saklamakla yükümlüdür.
- İşi bizzat ifa etme yükümlüğü: Vekalet hükümleri uyarınca vekilin işini bizzat ifa etme yükümlülüğü bulunmaktadır. Ancak brokerlik işinin doğası ve teamül gereği uygulamada brokerlerin, vekil tayin ettiği görülmektedir. Buna göre sözleşmede aksi kararlaştırılmadıkça broker, alt broker atayabilir.
- Tarafsız, bağımsız ve dürüst hareket etme borcu
- Özen ve sadakat yükümlülüğü
- Aydınlatma yükümlülüğü
BROKERLİK SÖZLEŞMESİ NASIL SONA ERER ?
SK ve Sigorta Yönetmeliğinde sözleşmenin sona ermesi hakkında hüküm bulunmamaktadır. Bu yüzden brokerlik sözleşmesinin sona ermesinde vekalet sözleşmesinin hükümlerini kıyasen uygulanır. Sigorta sözleşmesinin kurulmasıyla, sözleşmenin yapılmayacağının anlaşılmasıyla, brokerin veya müvekkilin ölümü, ehliyetini kaybetmesi hallerinde brokerlik sözleşmesi sona erer.
